Sai lầm của cha mẹ khi nuôi dưỡng tăng động giảm chú ý ADHD của con trẻ như năng khiếu và điểm mạnh
1. Một trong những sai lầm phổ biến nhất của cha mẹ khi nuôi dạy trẻ mắc ADHD
Nhìn nhận sai lệch các biểu hiện tăng động, bốc đồng, kém tập trung… thành những điểm mạnh hoặc năng khiếu đặc biệt của con.
Thực tế, ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh, và nếu cha mẹ gắn nhãn sai, con sẽ bị bỏ lỡ giai đoạn vàng để can thiệp, dẫn đến những biến chứng nặng nề khi lớn lên.
Ở từng độ tuổi, những biểu hiện ADHD thường được cha mẹ hiểu lầm thành năng lực hay cá tính của con, trong khi bản chất lại là sự bất ổn trong tư duy, hành vi và cảm xúc.
Ở lứa tuổi mầm non (2–5 tuổi)
Nhiều trẻ chạy nhảy liên tục, không ngồi yên, la hét, nói chen, không tập trung vào các hoạt động học tập.
Cha mẹ thường cho rằng con nhanh nhẹn, hoạt ngôn, dạn dĩ, thích thể thao.
Nhưng thực tế, đó là sự mất kiểm soát vận động và chú ý, khiến con chậm phát triển nhận thức, kỹ năng nền và khả năng hòa nhập với bạn bè.
Khi bước vào tiểu học (6–11 tuổi)
Trẻ ADHD hay nói chen, trả lời bừa, làm việc nhanh nhưng ẩu, hay bày trò gây cười, hoặc chỉ học những phần mình thích.
Cha mẹ dễ ngộ nhận con thông minh, sáng dạ, hài hước hoặc có thiên hướng học chọn lọc.
Thực chất, đó là biểu hiện của xung động, thiếu kiên trì và không biết kiểm soát hành vi.
Nếu không được điều chỉnh, trẻ dễ tụt hậu trong học tập, bị thầy cô phê bình và bạn bè xa lánh.
Ở lứa tuổi THCS (12–15 tuổi)
Trẻ ADHD thường thích thử cái mới, dễ chán việc lặp lại, hay cãi lại hoặc chống đối khi bị kiểm soát, và thường tìm đến nhóm bạn ồn ào.
Cha mẹ nhiều khi nghĩ rằng con ham khám phá, có chính kiến hoặc hòa đồng.
Nhưng trên thực tế, đây là dấu hiệu của xung động nhận thức, rối loạn hành vi và nguy cơ bị lôi kéo vào các nhóm bạn xấu.
Nếu không can thiệp kịp thời, trẻ dễ phát triển thành rối loạn chống đối (ODD), ảnh hưởng nghiêm trọng đến mối quan hệ gia đình và xã hội.
Đến giai đoạn THPT (16–18 tuổi)
Trẻ ADHD thường liều lĩnh, thích mạo hiểm, học tập theo cảm hứng, không theo kế hoạch, và dễ xung đột với thầy cô hoặc cha mẹ.
Cha mẹ đôi khi lầm tưởng con dám sống khác biệt, sáng tạo, mạnh mẽ và tự do.
Tuy nhiên, đó lại là biểu hiện của hành vi nguy cơ dễ nghiện game, rơi vào rối loạn sử dụng chất (SUD), trầm cảm hoặc các rối loạn tâm thần khác.
Học tập của trẻ thất thường, thiếu định hướng, và quan hệ xã hội ngày càng căng thẳng.
Như vậy, nếu cha mẹ cứ nhìn ADHD qua lăng kính điểm mạnh con không những không được hỗ trợ đúng cách mà còn bị thúc đẩy sai hướng, càng ngày càng xa rời sự phát triển bình thường.
Điểm mạnh thật sự của trẻ phải đi cùng khả năng tập trung, kiên trì và có kết quả rõ ràng.
Còn những biểu hiện hiếu động, bốc đồng, nhanh chán chỉ là triệu chứng ADHD chứ không phải năng khiếu.
Sai lầm lớn nhất của cha mẹ là đặt tên đẹp cho triệu chứng bệnh, dẫn đến bỏ lỡ can thiệp sớm, và để con phải đối diện với hàng loạt biến chứng nặng nề về tâm lý, hành vi và học tập trong tương lai.
2. Phân biệt Năng khiếu và Triệu chứng ADHD
=> Về tập trung – kiên trì
=> Năng khiếu thật sự: Con có thể tập trung lâu vào lĩnh vực yêu thích (ví dụ: vẽ, lắp ghép, đọc sách). Có sự tiến bộ rõ rệt sau luyện tập. Thể hiện được kết quả nhất định (sản phẩm, kỹ năng).
ADHD: Chỉ tập trung chốc lát, dễ bỏ dở giữa chừng. Chỉ hứng thú khi hoạt động mới lạ, nhanh chán khi lặp lại. Không có sản phẩm hoàn chỉnh hay tiến bộ thực sự.
=> Về hành vi – hoạt động
Năng khiếu thật sự: Con vận động nhiều nhưng có mục đích (tập thể thao, nhảy múa, biểu diễn). Biết dừng lại khi được nhắc nhở. Có sự điều chỉnh phù hợp với môi trường (lớp học, nơi công cộng).
ADHD: Chạy nhảy không kiểm soát, chen ngang, nói leo. Khó dừng lại dù được nhắc nhở. Không phân biệt hoàn cảnh, làm ồn mọi lúc, mọi nơi.
=> Về ngôn ngữ – giao tiếp
Năng khiếu thật sự: Con nói nhiều nhưng có logic, biết nghe và đáp. Biết điều chỉnh giọng điệu, biết chờ lượt nói. Thể hiện sự hiểu biết thực sự về chủ đề quan tâm.
ADHD: Nói chen, ngắt lời người khác. Nói nhanh, rời rạc, thiếu mạch lạc. Thường trả lời vội vàng, không suy nghĩ.
=> Về cảm xúc – hành vi xã hội
Năng khiếu thật sự: Con hứng thú, hào hứng, nhưng vẫn kiểm soát được cảm xúc. Có khả năng hợp tác, chơi nhóm, tuân theo luật chơi. Biết quan tâm cảm xúc người khác.
ADHD: Nóng nảy, dễ cáu gắt, hay bùng nổ. Khó chơi theo luật, thường làm hỏng trò chơi. Ít nhận ra hoặc ít quan tâm đến cảm xúc người khác.
=> Về kết quả phát triển
Năng khiếu thật sự: Tạo ra giá trị bền vững (biết thêm kỹ năng, có sản phẩm, tăng năng lực thực tế).
ADHD: Chỉ để lại sự mệt mỏi và rối loạn (học tập sa sút, bị nhắc nhở nhiều, khó duy trì hoạt động dài hạn).
P/s: Nguyên tắc cho cha mẹ:
Nếu hành vi của con mang lại kết quả tích cực, bền vững, có kiểm soát là năng khiếu.
Nếu hành vi chỉ là bốc đồng, không mục đích, không kiểm soát, gây rối là triệu chứng ADHD.
