Giai đoạn bão não, chập tầng cảm xúc, định hình bản ngã.
Tuổi dậy thì không chỉ là tuổi thay đổi cơ thể, mà là cuộc cách mạng trong nhận thức và bản sắc sống của con người trẻ.
Nên phía sau một đứa trẻ tuổi dậy thì không chỉ là hormone và sự bướng bỉnh, mà là một hành trình khủng hoảng nhận thức, cảm xúc và bản ngã mà nếu người lớn không hiểu đúng rất dễ biến thành tổn thương, lo âu, hoặc rối loạn hành vi.
1. NHẬN THỨC
Khi não bắt đầu muốn làm chủ chính mình nhưng chưa đủ năng lực.
Tuổi dậy thì là giai đoạn não điều khiển lý trí và kế hoạch đang phát triển nhưng não cảm xúc lại hoạt động cực mạnh. Điều này khiến trẻ nghĩ mình đã hiểu đời, nhưng thật ra mới chỉ đang học cách cảm nhận đời.
Trẻ dậy thì bắt đầu đặt câu hỏi:Tôi là ai?. Tại sao người lớn nói một đằng, làm một nẻo?”. Tại sao tôi phải nghe?
Nhận thức này khiến con muốn tự quyết, muốn khẳng định, nhưng vì não lý trí chưa hoàn thiện, nên phản ứng thường cực đoan như tranh cãi, chống đối, hoặc im lặng đóng cửa.
Đây không phải nổi loạn, mà là não đang thử năng lực tự chủ nếu bị ép, con sẽ gãy nhưng nếu được hướng dẫn đúng thì con sẽ lớn.
2. TÍNH CÁCH
Từ Ngoan sang Ngang là dấu hiệu não đang trưởng thành
Khi trẻ dậy thì thay đổi tính, không còn ngoan, hay cãi, hay phản ứng, cha mẹ thường hoảng sợ. Nhưng đó chính là lúc não con đang dựng ranh giới nhân cách.
Tính cách ở tuổi này thường: Phân cực mạnh lúc cực kỳ yêu thương nhưng lúc lại cực kỳ lạnh lùng. Tự ái cao nên không chịu bị sai, không chịu bị kiểm soát. Khát được công nhận nên muốn được lắng nghe như một người lớn.
Nhưng bên trong những biểu hiện ấy, lại là một cái tôi mong manh, sợ bị từ chối. Con tỏ ra mạnh mẽ, nhưng thực chất đang yếu đuối đi tìm chính mình.
3. CẢM XÚC
Khi hormone bão hòa, cảm xúc bốc cháy và dễ vỡ
Tuổi dậy thì là giai đoạn não cảm xúc chiếm quyền điều khiển.
Trẻ dễ khóc, dễ giận, dễ thương, dễ ghét, dễ yêu và dễ tổn thương sâu.
Con có thể vừa cười vừa khóc, vừa tự tin vừa hoang mang.
Mỗi lời phán xét của cha mẹ, mỗi cái nhìn coi thường của bạn bè đều như mũi dao cắm sâu vào bản ngã đang hình thành.
Nếu người lớn chỉ thấy con hỗn, con thất thường, mà không hiểu đó là cách não điều tiết nội tiết và định danh bản thân, thì con sẽ dần đóng cửa cảm xúc và trở nên vô cảm hoặc chống đối.
Nên dạy dỗ ở tuổi này không cần to tiếng, mà cần đọc được tầng cảm xúc để dẫn bằng trải nghiệm.
4. KHẢ NĂNG
Năng lực tư duy phát triển nhanh nhưng thiếu cân bằng giữa lý trí và cảm xúc
Tuổi dậy thì là giai đoạn bùng nổ khả năng tư duy trừu tượng, phân tích, sáng tạo, nhưng não lại chưa học được cách kiên trì, kỷ luật và kiểm soát cảm xúc.
Trẻ có thể học giỏi, hiểu sâu, sáng tạo tốt, nhưng dễ chán, dễ bỏ, dễ mất phương hướng.
Bởi vì não chưa hình thành đủ khả năng duy trì mục tiêu điều mà người lớn nhầm là thiếu trách nhiệm.
Nếu được dẫn đúng não con sẽ phát triển vượt trội và trở thành người tự học, tự định hướng.
Nếu bị kiểm soát, ép buộc não con sẽ phát triển lệch, mất động lực và dễ rơi vào stress hoặc trầm cảm.
Vậy nên tuổi dậy thì không cần ép học, mà cần dạy con học cách đối diện với chính mình.
5. THÁI ĐỘ SỐNG
Giữa hoang mang và khát vọng khẳng định
Trẻ tuổi dậy thì thường sống trong hai cực đối lập kho Một bên là niềm tin mơ mộng, muốn chứng minh giá trị bản thân. Một bên là nỗi sợ thất bại, sợ bị chê, sợ không được yêu thương.
Thái độ sống của con vì thế dao động giữa phản kháng và khép mình, giữa khát được sống thật và sợ bị tổn thương thật.
Nếu cha mẹ chỉ áp tiêu chuẩn đạo đức hoặc điểm số, mà không giúp con hiểu chính mình, thì con sẽ lớn lên trong vỏ bọc hoặc phản ứng tiêu cực.
Còn nếu cha mẹ biết đồng hành như người hướng dẫn, không phải người kiểm soát, con sẽ học được cách chủ động định hướng, biết chịu trách nhiệm và biết yêu thương bản thân.
Vậy đấy, Tuổi dậy thì không phải là giai đoạn nổi loạn mà là hành trình não chuyển giao quyền điều khiển từ người khác sang chính mình.
Nếu cha mẹ vẫn cố giữ quyền điều khiển, con sẽ chống; nếu cha mẹ biết chuyển quyền dẫn, con sẽ lớn.
Các nguyên tắc đồng hành cùng con tuổi dậy thì
Hiểu não trẻ để thay đổi cách nói: Không mắng con hư, mà hỏi con đang thấy gì không ổn trong mình?.
Dẫn cảm xúc mà không áp nhận thức: Dùng câu chuyện, tình huống, trải nghiệm thay vì lên lớp.
Kích hoạt năng lượng tự chủ: Giao việc thật, để con chịu trách nhiệm thật, được sai và học từ sai.
