Chúng ta những người lớn đôi khi không ác ý, nhưng lại tạo ra những vết thương mà chính mình không hề biết.
Chúng ta lo lắng cho con, nhưng trong nỗi lo ấy lại gieo vào con một áp lực nghẹt thở.
Chúng ta đánh giá, phán đoán, nhận xét… nhưng quên mất rằng trẻ con không có bộ giáp để tự bảo vệ trái tim mình.
Và rồi, những điều chúng ta chỉ nói cho vui, nói cho tiện, nói vì tưởng là đúng… đã vô tình khiến một đứa trẻ bị biến thành đứa trẻ có vấn đề.
Khi người lớn dán nhãn thì con trẻ phải gánh cả một bầu trời tổn thương
Tôi đã gặp quá nhiều trẻ phải chịu điều này:
Cô giáo nói con tăng động, tự kỷ, xin giấy khuyết tật… chỉ để phụ huynh đưa con đi đánh giá.
Cha mẹ đọc vài bài trên mạng rồi lo lắng thái quá, tự chẩn đoán con.
Phụ huynh trong lớp xì xào về đứa trẻ có vấn đề.
Bạn bè nghe người lớn nói rồi mang ra trêu chọc, kỳ thị.
Các con nghe mãi, nghe mãi… và rồi tin rằng mình là đứa trẻ bất thường.
NGỪNG GIEO RẮC TỔN THƯƠNG VÀO ĐỨA TRẺ
Người lớn vô tình nói.Nhưng con thì tổn thương thật.
Một đứa trẻ bị dán nhãn sẽ rơi vào hai kiểu tổn thương lớn nhất:
*Con bị chệch hướng cảm xúc, tâm lý, sinh ra kích động và căng thẳng kéo dài
Hãy tưởng tượng một đứa trẻ non nớt, mỗi ngày phải nghe (Nó có vấn đề. Con anh chị hình như tự kỷ. Nó tăng động lắm, nó là diện khuyết tật tâm thần đấy.). Rồi bạn bè lấy đó làm trò chọc ghẹo (Đồ có vấn đề!. Đồ dở người!. Đồ thần kinh!)
Con bị cô lập, bị tẩy chay, bị nhìn bằng ánh mắt thương hại hoặc sợ hãi.
Một đứa trẻ chịu đựng điều ấy cả ngày, hết ngày này qua ngày khác sẽ như thế nào?
Đương nhiên, Con phải căng lên, chống đỡ từng lời một. Tức giận, nhưng không thể phản kháng. Đau, nhưng không biết nói với ai. Kích động, chỉ để xả bớt áp lực đang bóp nghẹt mình. Và cuối cùng, con cảm thấy bất lực hoàn toàn.
Thử hỏi, Người lớn chỉ cần bị ai đó phê bình một chút thôi đã khó chịu. Vậy một đứa trẻ bị phê bình, bị phán xét, bị gắn mác cả năm trời nơi trưởng lớp, ở nhà.. thậm chí hết năm này sang năm khác con chịu nổi không?
*Con buông bỏ dần dần mà trở thành đứa trẻ ngây ngô bất đắc dĩ
Khi bị từ chối quá nhiều, con quen dần hông ai chơi nên con chơi một mình. Không ai nói chuyện nên con im lặng. Không ai chấp nhận nên con đứng nhìn từ xa. Con đọc sách một mình, đi loanh quanh một mình, ăn trưa một mình… vì con tin rằng dù con muốn, các bạn cũng không muốn.
Lâu ngày khiến kỹ năng nói giảm. Kỹ năng chơi với bạn kém. Kỹ năng hòa nhập không có.
Rồi người lớn lại bảo “Đấy, tôi nói rồi, nó có vấn đề.”
Không ạ!
Đó không phải là bệnh mà là vết thương do người lớn gây ra.
Một người lớn đi làm mà bị cô lập, bị nói xấu, bị bỏ rơi… còn buông bỏ cơ mà.Huống chi là một đứa trẻ?
Xin người lớn hãy dừng lại để bảo vệ những điều tươi đẹp mà con đáng được có
Hãy nhớ nhược điểm không phải vấn đề. Một dấu hiệu không phải một chẩn đoán. Một sự khác biệt không phải một cái mác bệnh lý.
Trẻ con cần được định hướng, không phải dọa dẫm. Được quan sát, không phải phán xét. Được hỗ trợ, không phải đóng dấu bệnh. Được thấu cảm, không phải đổ lỗi.
Vậy nên người lớn chúng ta, đặc biệt, những người lớn đang nuôi dạy trẻ
Trước khi nói câu: Con anh chị có vấn đề. Nó chắc tự kỷ rồi. Hình như tăng động đó.
Hãy tự hỏi mình: Câu nói này giúp được gì cho con. Hay chỉ làm tổn thương con?
Hãy để các con được là trẻ con. Hãy để những bản tính vốn trong trẻ thơ được lớn lên trong sự nâng đỡ chứ không phải bị bóp nghẹt bởi nỗi sợ hãi mà người lớn vô tình gieo vào.
Xin đừng dán nhãn con trẻ.
Hãy nhìn con bằng sự thấu cảm và bằng trách nhiệm của một người lớn thực sự.
ĐỪNG VÔ TÌNH BIẾN THÀNH LƯỠI DAO SẮC LẠNH
Chúng ta lo cho con, nhưng đôi khi nỗi lo ấy lại biến thành con dao cứa thẳng vào tâm hồn non nớt.
Chúng ta nói vì tốt cho con, nhưng lại biến những nhược điểm nhỏ của con thành một bản án nặng nề đeo bám suốt tuổi thơ.
*Trẻ không có bộ giáp để chống đỡ lời người lớn
Cô giáo nói con tăng động, tự kỷ để phụ huynh đưa đi khám.
Cha mẹ đọc vài bài trên mạng rồi tự hoảng loạn chẩn đoán con.
Phụ huynh trong lớp xì xào truyền tai nhau đứa có vấn đề
Bạn bè nghe người lớn rồi trêu chọc, kỳ thị, cô lập.
Và con bắt đầu tin rằng mình là đứa trẻ bất thường.
Con trở nên kích động, căng thẳng, khủng hoảng khi con căng mình chống đỡ. Con tức giận nhưng không biết xả đâu. Con bị chế giễu, bị nhìn với ánh mắt tội nghiệp. Con tắc nghẽn cảm xúc và bùng nổ hành vi.Người lớn còn tổn thương khi bị phê bình. Con nhỏ thì chịu sao nổi?
Con dần buông bỏ thành đứa trẻ chậm, ngây ngô một cách bất đắc dĩ. Con sẽ tự chơi một mình, im lặng cả ngày, không biết kết nối, không dám chủ động, không còn cảm xúc khi nhìn nhóm bạn đang chơi.
*Con có vấn đề đến mức bị kỳ thị không. Không. Đó là hậu quả của sự tổn thương mà không phải bệnh lý.
Người lớn hãy dừng lại để hiểu: Nhược điểm khác bệnh. Một biểu hiện khác một rối loạn. Một khác biệt nhỏ khác một kết luận nặng nề.
Hãy dùng thấu cảm để nhìn con.
Hãy dùng kiến thức thay cho nỗi sợ.
Hãy dùng tinh tế thay cho sự vội vàng.
Vì đôi khi… chính chúng ta mới là vấn đề lớn nhất của con.
Người lớn đừng lấp liếm rằng vì Thương Con trong khi lời nói của mình lại đang đâm vào con sự sắc lạnh.
Con không cần ai phán
Con không cần ai kết luận hộ
Con càng không cần ai treo vào cổ con cái mác có vấn đề.
Một đứa trẻ nói nhiều thì bảo tăng động, thích một mình thì bảo tự kỷ, khóc nhiều thì bảo rối loạn cảm xúc, nhút nhát thì bảo trầm cảm, quên bài thì bảo rối loạn chú ý
Người lớn hời hợt một chút nhưng con phải trả giá bằng tâm lý và sự tự trọng của cả cuộc đời.
Nếu chưa dạy con bài bản, chưa hướng dẫn con rõ ràng, chưa giúp con rèn kỹ năng mà đã vội bảo “Nó có vấn đề.”
Đó là sự vô trách nhiệm. Đó là sự cẩu thả trong suy nghĩ. Đó là sự thiếu hiểu biết nhưng lại rất tự tin trong vô cảm.
HÃY LÀ NGƯỜI LO CHO CON BẰNG LÝ TRÍ VÀ CẢ TRÁI TIM
Bạn có quyền lo, nhưng không có quyền dán nhãn.
*Một từ của thầy cô khiến một đứa trẻ nhiều năm mất đi sự tự tin thậm chí chột đi hoặc chệch hướng
Giáo viên là người đồng hành, không phải người phán xét.
Đừng nói với cha mẹ của trẻ “Con có vấn đề..Con giống tự kỷ lắm.Chắc tăng động.” … là điều tuyệt đối không được làm nếu không có chuyên môn chẩn đoán.
Đặc biệt không bao giờ được phép nói với các bạn trong lớp, phụ huynh khác trong lớp.
Giáo viên có thể nói: Con gặp khó khăn ở kỹ năng nào. Con cần hỗ trợ ở đâu. Con biểu hiện gì cô quan sát được. Nhưng không được nói con mắc bệnh gì.
Bởi từ giáo viên nói ra, lũ trẻ trong lớp sẽ biến nó thành trò đùa, trò chế giễu, hoặc thành lý do cô lập bạn.
Một học sinh bị chê có vấn đề trước lớp…à một nỗi đau nặng nề, có thể theo con đến tuổi trưởng thành.
* Cha mẹ thời công nghệ càng đừng để nỗi sợ trên mạng khiến mình trở thành kẻ gắn mác lên chính con.
Lướt mạng 30 phút, cha mẹ thấy rối loạn này, tăng động kia, tự kỷ nọ, lo âu kia… và bắt đầu soi con như một bác sĩ tâm thần học.
Chỉ cần con chạy nhiều, khó tập trung, thích một mình, nói to, phản ứng mạnh… là cha mẹ cuống lên “Con bị gì rồi”
Cha mẹ quên mất rằng trẻ chạy vì trẻ có năng lượng, trẻ thích yên tĩnh vì trẻ cần nạp pin, trẻ ngại nói vì chưa quen, trẻ quên vì não bộ đang phát triển, trẻ phản ứng vì thiếu kỹ năng điều chỉnh cảm xúc
Chưa dạy mà đã dán nhãn là lỗi của người lớn, không phải lỗi của con.
Đương nhiên nếu dạy đi dạy lại nhiều lần mà con không thể thay đổi thì cần cho con đi chẩn đoán toàn diện để ra đúng nguyên căn.
Đừng dán nhãn có vấn đề lên con trẻ. Vết thương đó không nhìn thấy nhưng nó bám theo con nhiều năm sau.
Một lời của người lớn có thể làm con kích động, làm con thu mình, làm con cô lập, làm con tin rằng mình bất thường.
Hãy nhớ, nhược điểm không phải bệnh. Khác biệt không phải rối loạn. Trẻ cần được hướng dẫn, không phải kết luận.
Xin người lớn hãy thấu cảm trước khi phán xét. Bởi nếu không chúng ta đang trực tiếp bạo hành tâm lý âm thầm đứa trẻ.
MỘT CÂU NÓI VÔ TÌNH GIẾT CHẾT CƠ HỘI ĐƯỢC PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN CỦA CON TRẺ
Một nhãn dán tiêu cực có thể thay đổi cách trẻ hình thành tính cách, cảm xúc và hành vi trong nhiều năm.
*Dán nhãn vấn đề cho trẻ khiên con tổn thương trực tiếp não bộ
Cảm giác bị chê bai, bị xem là có vấn đề kích hoạt vùng hạch hạnh nhân (nơi xử lý sợ hãi)
Điều này khiến trẻ căng thẳng, phản ứng mạnh, dễ kích động, khó điều chỉnh hành vi. Tức là càng dán nhãn, trẻ càng trở nên đúng cái nhãn mà người lớn đặt ra.
* Trẻ bị dán nhãn dễ trầm cảm và mất tự tin
Những đánh giá tiêu cực lặp lại làm trẻ tin rằng khả năng của mình là cố định và không thể thay đổi.
Khi trẻ nghe mỗi ngày “Con có vấn đề. Con khác người. Con rối loạn cái này, cái kia.”. Não trẻ sẽ hình thành niềm tin “Con kém, con sai, con bất thường.”
Điều này dẫn đến con giảm động lực học, giảm giao tiếp xã hội, giảm tự trọng, thu mình, trầm cảm nhẹ hoặc nặng tùy mức độ
* Dán nhãn khiến trẻ bị cô lập xã hội
Trẻ bị gắn nhãn hành vi sẽ bị bạn bè coi như khác biệt, dễ bị tẩy chay gấp 3- 4 lần so với trẻ không bị dán nhãn.
Khi giáo viên hay phụ huynh nói “Bạn A tăng động. Bạn B tự kỷ. Bạn C có vấn đề.”
Ngay lập tức bạn bè dè chừng, bạn bè tránh xa, bạn bè trêu chọc và môi trường xã hội của trẻ bị thu hẹp đột ngột
Nên một đứa trẻ hoàn toàn bình thường có thể bị biến thành một đứa trẻ rối loạn xã hội chỉ vì người lớn nói sai, nói lớn, nói rộng…một câu.
*Trẻ bị dán nhãn sẽ giảm hẳn khả năng học hỏi
Nếu người lớn kỳ vọng thấp ở trẻ, trẻ sẽ phát triển đúng theo kỳ vọng thấp đó.
Khi giáo viên nói “Nó nghịch.Nó khó bảo. Nó có vấn đề.”
Thì giáo viên bớt kiên nhẫn, bớt khích lệ, bớt tạo cơ hội, bớt giao nhiệm vụ
Hệ quả điểm học giảm, động lực giảm, kỹ năng giảm.. không phải do trẻ yếu, mà do người lớn vô tình ghì con xuống.
* Dán nhãn khiến loạn chuẩn phát triển của con.
Ở nước ta hiện nay có tới 70% đến 80% trường hợp cha mẹ tự nghi ngờ con bị tự kỷ là sai.
Lý do đọc thông tin không đầy đủ, hiểu nhầm triệu chứng, hiểu sai biểu hiện tâm lý bình thường, quá nhạy cảm vì sợ con không giống người ta
Tệ hơn nhiều trẻ bị đưa đi khám sai chỉ vì cha mẹ và giáo viên quá lo hoặc quá vội.
Trong khi trẻ năng lượng cao khác tăng động. Trẻ thích một mình khác tự kỷ, trẻ nói to khác rối loạn cảm xúc, trẻ lười học khác rối loạn tập trung, trẻ nhút nhát khác trầm cảm
Nếu chưa dạy con kỹ năng mà đã kết luận bệnh là kết luận sai.
Như vậy, tự do dán nhãn gây tổn thương não bộ, giảm tự tin, thu hẹp xã hội, tạo rối loạn tâm lý. Đó là sự cẩu thả trong suy nghĩ và là vết cứa vào tương lai của trẻ.
Một câu nói của người lớn có thể hủy vài năm tự tin của trẻ, gây vài tháng lo âu, lấy đi vài kỹ năng quan trọng. Khiến trẻ cô lập trong thời gian dài.
Và điều đáng buồn nhất rất nhiều trẻ trở nên đúng cái vấn đề mà người lớn dán nhãn lên, do không phải vì trẻ tự có, mà vì trẻ bị tổn thương.
Thấu cảm kích hoạt vùng não tạo cảm giác an toàn là nền tảng giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.
Và đó cũng là điều tôi mong chúng ra cần nhìn con bằng hiểu biết, không phải bằng nỗi sợ. Quan sát bằng kiến thức, không phải bằng thói quen suy diễn. Nói năng bằng sự tinh tế, không phải bằng sự tiện miệng
Nhược điểm nào cũng sửa được. Nhưng tổn thương thì rất lâu mới lành.
Vậy nên hãy dừng dán nhãn và bắt đầu thấu cảm kể cả con đang có vấn đề thực sự.
CHẲNG CÓ ĐỨA TRẺ NÀO CÓ VẤN ĐỀ MÀ KHÔNG THỂ GIÚP CON NẾU CHÍNH NGƯỜI LỚN CHÚNG TA CẨN TRỌNG, NỖ LỰC BỀN BỈ BẰNG CẢ LÝ TRÍ VÀ TRÁU TIM VÌ CON THỰC LÒNG !
