Cách cha mẹ giao tiếp khi con mắc lỗi sẽ quyết định con hình thành tự trọng, trách nhiệm, khả năng tự điều chỉnh, hay ngược lại là sợ hãi, chống đối và dối trá.
Khi con mắc lỗi nặng như nói dối, lấy đồ, đánh bạn, chống đối cha mẹ
1. Trẻ 0 – 3 tuổi: Hiểu rằng trẻ Sai vì chưa kiểm soát được cảm xúc và nhu cầu
Trẻ chưa hiểu khái niệm đạo đức đúng sai. Các hành vi đánh bạn, giật đồ, không nghe lời là phản ứng bản năng. Vì vậy không trừng phạt mà chỉ hướng dẫn và tạo giới hạn nhẹ nhàng.
Ví dụ:
Con muốn món đồ đó à? Mẹ hiểu, nhưng mình không giật, mình xin nhé.
Bạn đau rồi, mình xoa nhẹ cho bạn nhé. Tay mình dùng để yêu thương, không để đánh.
Con hét to quá, mẹ nghe rồi, mình cùng nói nhỏ lại nào.
Cách cha mẹ nên giữ: Giọng chậm, chắc, ánh mắt hiền. Dạy bằng hành động mẫu lặp đi lặp lại. Khen khi con tự dừng lại hoặc làm đúng.
Không quát, đánh, dọa (Mẹ phạt!, Không chơi với con nữa!) khiến Trẻ hình thành phản xạ sợ hãi và né tránh, không hiểu vì sao sai.
2. Trẻ 3 – 6 tuổi: Hiểu rằng trẻ Sai vì chưa kiểm soát được cảm xúc nhưng đã biết giấu lỗi
Trẻ bắt đầu nhận thức được việc bị mắng nên sợ mất tình thương từ đó dễ nói dối, đổ lỗi, hoặc chống đối khi bị phát hiện nên cần dạy con bằng cảm xúc tích cực:
Ví dụ:
Con sợ mẹ buồn nên giấu đúng không? Mẹ không buồn vì lỗi, mẹ chỉ buồn nếu con không thật lòng.”l
Con lấy món đó vì thích hay vì tò mò? Mình nói thật để mẹ giúp con hiểu nhé.
Đánh bạn là sai, nhưng mẹ biết con đang giận. Mẹ giúp con học cách nói khi con tức.
Con tức mẹ à? Mẹ sẵn sàng nghe, con nói bằng lời chứ đừng hét nhé.
Mẹ biết con không thích, nhưng mình cần tôn trọng lẫn nhau.
Không Dọa ông kẹ, công an, cô giáo phạt khiến Trẻ mất niềm tin, học cách sợ mà không học cách sửa.
3. Trẻ 6 – 10 tuổi: Trẻ Sai vì va chạm thật nhưng chưa biết chịu trách nhiệm
Trẻ bắt đầu hiểu hậu quả xã hội với danh dự, hình ảnh, được, mất. Khi bị phát hiện sai, trẻ dễ phản ứng bằng chối, lý sự, hoặc trốn tránh.
– Khi con nói dối hoặc giấu lỗi:
Con nói dối để tránh rắc rối à? Mẹ hiểu điều đó, nhưng dối không làm con đỡ sợ nên chỉ khiến con xa mẹ thôi.
Mẹ không cần con hoàn hảo, mẹ cần con dám nói thật.
Lần này con sai, nhưng mẹ thấy con dám nói và điều đó rất đáng quý.
– Khi con lấy đồ / đánh bạn / chống đối:
Con có thể làm lại bằng cách nào để sửa điều vừa rồi?
Sai là chuyện ai cũng có, điều khác biệt là con có biết chịu trách nhiệm không.
Nếu con là bạn bị đánh, con cảm thấy thế nào? Mẹ tin con sẽ hiểu.
Cách xử lý là cho con cơ hội sửa lỗi bằng hành động (trả đồ, xin lỗi, làm lại điều tốt hơn). Không kéo dài lỗi sẽ giúp con thấy sai có thể được sửa.
Không Lôi lỗi cũ ra mắng (Lại như hôm trước!) khiến trẻ mất lòng tin, nghĩ dù cố sửa cũng bị coi thường.
4. Trẻ 10 – 15 tuổi: Trẻ Sai vì thử giới hạn khẳng định bản sắc
Trẻ bắt đầu tìm cái tôi. Khi bị mắng, trẻ thấy bị xúc phạm, bị kiểm soát, từ đó phản kháng mạnh (nói dối, cãi, chống đối lạnh lùng).
– Khi con nói dối / cãi / lấy đồ / gây gổ:
Mẹ biết con đang muốn chứng tỏ điều gì đó, nhưng cách này chỉ làm người khác không hiểu con.
Sai không đáng sợ, điều đáng sợ là con không dám nói thật.
Mẹ không muốn thắng con, mẹ muốn cùng con hiểu chuyện này.
Nếu con muốn được tôn trọng, con cũng phải biết tôn trọng giới hạn của người khác.
Mẹ cho con thời gian bình tĩnh, khi con sẵn sàng nói, mẹ vẫn ở đây.
Cách xử lý là không tranh luận khi con đang nóng. Chờ thời điểm con dịu, nói bằng giọng tôn trọng và rõ ràng ranh giới. Kết thúc bằng niềm tin “Mẹ vẫn tin con có bản chất tốt, chỉ là con chưa biết cách thể hiện nó đúng.”
Không dồn ép, kết tội (Mày hư rồi) khiến trẻ tổn thương sâu, hình thành tự phủ định bản thân hoặc phản ứng cực đoan.
- Các phong cách cha mẹ và cách điều chỉnh:
Cha mẹ quyền lực nhanh, cứng, bắt nhận lỗi ngay cần Giảm tốc độ, thêm lắng nghe
Cha mẹ bao dung quá mức Tha thứ nhưng không giúp con hiểu hậu quả cần Dạy giới hạn, không chỉ dỗ dành
Cha mẹ lý trí và giáo điều Giảng nhiều, con không cảm xúc cần Dừng lời, tăng hành động cảm xúc
Cha mẹ cảm xúc dễ tổn thương Mắng trong nước mắt, rồi ân hận cần Tách cảm xúc ra khỏi xử lý lỗi
Hãy nhớ, Con sai không đáng sợ. Cách cha mẹ xử lý sai mới là thứ khiến con tổn thương hoặc phản kháng.
Trẻ không cần người phán xử lỗi mà trẻ cần người dẫn con đi qua lỗi mà vẫn cảm thấy được yêu thương.
