Bạn có kiểm soát được ai không.
Không.
Bạn chỉ có thể kiểm soát được chính mình.
Nên thay bằng nghĩ cách kiểm soát người khác hãy kiểm soát mình thích nghi an yên.
P1. Vấn đề có nên kiểm soát
Chúng ta sống quá khổ sở khi luôn phải thấy chẳng có gì theo ý mình.
Bởi đơn giản thường ngày chúng ta luôn muốn kiểm soát mọi người, mọi vấn đề phải như mình nghĩ, mình thấy và mình muốn.
Nhưng thực tế quyền kiểm soát thật sự nằm trong phạm vi nội tại của mỗi người, mỗi vấn đề ta thấy khó chịu mà không phải trong ta.
Người cố gắng kiểm soát hay bắt người khác phải theo ý mình thường trả giá bằng mối quan hệ, bằng sức khỏe tinh thần, và bằng mất dần năng lực tự nhận thức.
1. Tại sao con người cố gắng kiểm soát người khác
Nỗi sợ và bất an: Khi người ta thấy bất ổn (về tương lai, về an toàn, về giá trị bản thân), kiểm soát người khác là cách tạm thời để cảm thấy an toàn.
Thói quen học được: Nhiều người lớn lên trong môi trường nơi quyền lực và kiểm soát là cách giải quyết, nên họ lặp lại mô hình đó mà không nhận ra hậu quả.
Ở chiều sâu hơn, việc muốn kiểm soát là phản ứng với cảm xúc mất an toàn, tức là biểu hiện của hệ lo âu, chứ không phải quyền lực thật sự.
2. Hậu quả của việc cố kiểm soát người khác
Mất kết nối: Người bị kiểm soát sẽ kháng cự, thu mình hoặc làm theo giả tạo mối quan hệ mất tính chân thật.
Tăng xung đột: Càng cố điều khiển, càng tạo ra phản kháng và tranh cãi.
Kiệt sức cảm xúc: Người kiểm soát tiêu tốn nhiều năng lượng tinh thần, dễ bị stress, tức giận, và cô lập.
Kìm hãm phát triển của người khác: Kiểm soát ngăn người kia học trách nhiệm và tự quyết.
3. Cần chuyển từ kiểm soát người khác sang chính mình
- B1. Nhận diện để thấy rõ động lực muốn kiểm soát. (Ví dụ mình đang muốn kiểm soát vì sợ điều gì?). –> Ghi nhật ký 3 ngày mỗi khi muốn ra lệnh/ép buộc (ghi cảm xúc, niềm sợ, kết quả kỳ vọng)
- B2. Điều chỉnh nội tại chính mình bằng cách ổn định cảm xúc, tăng khả năng tự quản –> Hít thở, nhãn cảm xúc, thiền chánh niệm 5–10 phút, kỹ thuật dừng 10 phút trước phản ứng mạnh. Mục tiêu làm cho phản ứng bớt tự động, tạo khoảng trống để chọn hành vi phù hợp.
- B3. Tái cấu trúc hành vi để hành động dựa trên giá trị và mục tiêu dài hạn –> Thay vì ép buộc, học nói cách yêu cầu có tôn trọng như truyền đạt cảm xúc + nhu cầu + giới hạn rõ ràng.
- B4.Đặt ranh giới, đồng thời trao quyền (Mẹ lo lắng khi con về muộn. Mẹ cần biết an toàn của con; con có thể gọi mẹ khi ra về chứ?)
- B5. Luyện tập nhất quán thay đổi hành vi trong thời gian để chứng minh lựa chọn mới.
4. Kỹ thuật tức thời (khi cảm thấy muốn kiểm soát)
- B1. Quy tắc 3 cái hỏi: Trước khi phản ứng, tự hỏi: (1) Mình có thể kiểm soát điều này không? (2) Nếu không, hậu quả tệ nhất là gì? (3) Mình cần gì để an yên ngay lúc này?
- B2. Khoảng cách 10 phút: Thở 6 nhịp viết 1 câu mô tả cảm xúc.
- B3. Khi tức, viết ra 3 việc bạn có thể làm thay vì can thiệp vào người khác.
- B4. Ngôn ngữ giao tiếp thay cho kiểm soát
Thay vì ra lệnh hãy sử dụng mô thức Cảm xúc — Hậu quả — Nhu cầu:
Mẹ thấy lo lắng khi con về khuya vì mẹ sợ con không an toàn. Mẹ cần biết con ổn. Nên con có thể nhắn một tin khi về tới nhà không?
Em cảm thấy bị bỏ qua khi việc nhà chưa được chia sẻ. Em muốn thảo luận cách phân công để cả hai đều công bằng.
Những câu này chuyển trọng tâm từ áp đặt sang kết nối tăng khả năng đối thoại thay vì xung đột.
P2. Ứng dụng trong gia đình và nuôi dạy con
Cha mẹ hay dùng kiểm soát vì lo lắng cho con, nhưng kết quả là con mất tự chủ. Thay vào đó:
Mô phỏng trách nhiệm: Giao nhiệm vụ nhỏ kèm hậu quả hợp lý để con học.
Giữ giới hạn nhưng cho lựa chọn (ví dụ con chọn học lúc 5 hoặc 7h, mẹ đồng ý hỗ trợ cả hai.)
Dạy kỹ năng tự quản: Cách lên kế hoạch, tự đánh giá, chịu trách nhiệm.
Những sai lầm thường gặp: Nhầm lẫn giữa giúp và làm thay. Dùng quyền lực ngắn hạn để đổi lấy ‘lsự vâng lời dài hạn. Không làm gương khi muốn người khác thay đổi nhưng bản thân vẫn giữ hành vi kiểm soát.
Việc buông bớt nhu cầu kiểm soát người khác không phải là thua cuộc mà đó là biết chơi ván cờ dài hạn của cuộc đời.
Khi bạn kiểm soát được mình cảm xúc, hành vi, phản ứng của bạn không mất quyền lực.
Thậm chí bạn đổi một quyền lực hời hợt lấy quyền lực bền vững như khả năng ảnh hưởng mà không làm tổn thương, khả năng thiết lập ranh giới mà vẫn giữ được kết nối.
Đó là con đường để thích nghi an yên và sống với ít ồn ào nội tâm hơn từ đó có nhiều quan hệ chất lượng hơn.
