P1. Phụ huynh hiểu đúng về rối loạn ám ảnh cưỡng chế ở con trẻ

Chuyên gia tâm lý Phạm Hiền – người đồng hành cùng hàng nghìn trẻ rối loạn phát triển – đã có nhiều chia sẻ rất rõ ràng và thực tế giúp phụ huynh hiểu đúng về rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) ở trẻ em. Chuyên gia tâm lý không chỉ “giải mã” rối loạn này bằng kiến thức chuyên môn, mà còn diễn giải bằng ngôn ngữ đời sống, dễ hiểu, gần gũi để phụ huynh không hoảng loạn nhưng cũng không thể hiểu sai.

2. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) không phải “thích sạch” hay “cầu toàn” đơn thuần

➜ Cha mẹ hay nói: ‘Con tôi bị OCD vì nó hay rửa tay 10 lần/ngày’. Nhưng OCD không phải chỉ là hành vi, mà là một chuỗi cảm xúc – suy nghĩ – lo âu hoặc phấn khích lặp lại không kiểm soát được.

➜ Cần hiểu đúng rằng Trẻ OCD bị mắc kẹt trong vòng xoáy suy nghĩ ám ảnh (obsessions) như: sợ bẩn, sợ người thân chết, sợ làm sai, sợ phạm lỗi. Để xoa dịu nỗi sợ đó, trẻ thực hiện hành vi cưỡng chế (compulsions) như: rửa tay, kiểm tra cửa, lặp lại lời nói, xếp đồ theo thứ tự nhất định, hoặc nói nhiều, hoặc luôn muốn phải có người quan tâm một cách sôi động để không bồn chồn với cảm xúc của mình…Thậm chí Nếu không làm, trẻ cực kỳ lo lắng, bất an, có thể gào khóc vô thức – tinh thần sụp đổ – hoảng loạn.

2. Cha mẹ càng “chiều theo” hành vi cưỡng chế – con càng lệ thuộc

➜ Khi con bạn yêu cầu mẹ phải chạm vào tường 3 lần hoặc bất kỳ biểu hiện nào từ cảm xúc, lời nói hành vi rồi mới đi ngủ, và bạn làm theo để con không khóc – bạn vô tình tiếp tay cho nỗi ám ảnh lớn hơn mỗi ngày.

➜ Cần hiểu đúng rằng cha mẹ Không được phản ứng cảm xúc mạnh (la mắng, cấm đoán) khi trẻ cưỡng chế.

➜ Không chiều theo cưỡng chế, thay vào đó: Ghi nhận nỗi lo của con (“Mẹ thấy con lo thật sự khi chưa rửa tay.”). Dẫn dắt con chuyển hướng hành vi, không dập tắt đột ngột.

3. Trẻ mắc OCD không bị “hư” hay “lập dị” – mà não con đang rối

➜ OCD là một rối loạn thực sự của vùng não liên quan tới kiểm soát, ức chế và lo âu. Con bạn không cố chấp – mà con bất lực trước những ý nghĩ trong đầu.”

➜ Cha mẹ cần hiểu rằng Không gán nhãn con: “Con điên à?”, “Con bị thần kinh hả?” – gây tổn thương lâu dài. Cha mẹ cần học cách nhìn con như người đang cần giúp, không phải người đang gây rối.

4. Có thể can thiệp OCD bằng trị liệu hành vi – không cần phụ thuộc thuốc

➜ Phần lớn trường hợp OCD ở trẻ có thể kiểm soát được nếu can thiệp đúng cách – kịp thời – phối hợp trị liệu gia đình. Thuốc chỉ nên dùng khi trẻ rơi vào mức độ nặng.”

➜ Cha mẹ hiểu rằng cần Trị liệu từ tư duy nhận thức hành vi để giúp trẻ đối diện và tái lập lại suy nghĩ sai lệch. Phơi nhiễm & ngăn phản ứng từng bước giúp con chịu được nỗi lo mà không làm hành vi cưỡng chế.

➜ Cha mẹ cần có phương pháp để phản ứng đúng hỗ trợ con vượt qua từng bước mà không phải là sự huyễn hoặc chạy theo các nỗi ám ảnh của con

5. Cách phản ứng của cha mẹ khi trẻ cưỡng chế.

Chuyên gia tâm lý Phạm Hiền — người có nhiều kinh nghiệm trong trị liệu cho trẻ em mắc các rối loạn tâm lý như ám ảnh cưỡng chế (OCD) — đã chia sẻ rất rõ về cách cha mẹ cần phản ứng khi con có dấu hiệu bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

Cha mẹ không được coi nhẹ biểu hiện của con

➜ Cha mẹ hay có xu hướng chủ quan: Cho rằng con chỉ ‘nghĩ linh tinh’, ‘làm trò’, hoặc ‘bắt chước ai đó’. Nhưng những biểu hiện lặp đi lặp lại, không kiểm soát, gây lo âu, sợ hãi là tín hiệu cảnh báo rõ ràng của rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

➜ Sai lầm thường gặp: Cười cợt, coi nhẹ, trách mắng con khi thấy các hành vi kỳ lạ như rửa tay liên tục, sắp xếp đồ vật quá mức, sợ bẩn, kiểm tra khóa cửa nhiều lần…

➜ Cần thay đổi: Ghi nhận các hành vi lặp lại và quan sát mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt của con.

Phản ứng đầu tiên: Bình tĩnh – Không làm tăng nỗi sợ của con

➜ Cảm xúc của cha mẹ có thể khuếch đại nỗi ám ảnh trong con. Đừng tỏ ra hoảng loạn hay cáu gắt.

➜ Đừng nói: “Con làm cái trò vớ vẩn gì đấy?”, “Con bị điên à?”, “Thôi đi, làm sao mà bẩn được?”.

➜ Hãy nói: “Con đang cảm thấy rất khó chịu đúng không?”, “Bố/mẹ thấy con đang cố kiểm soát điều gì đó, con có muốn nói không?”

Không thỏa hiệp với hành vi cưỡng chế – nhưng không cưỡng ép ngừng ngay

➜ Nếu con muốn bạn cũng phải kiểm tra khóa cửa 10 lần cùng, hãy nhẹ nhàng khước từ thay vì chiều theo, nhưng cũng đừng cấm đoán ngay.”

➜ Sai lầm : Cha mẹ luôn lựa để Làm theo yêu cầu ám ảnh của con từ đó tăng củng cố hành vi.

➜ Cần thay đổi: Nói: “Bố/mẹ hiểu con lo lắng, nhưng chúng ta sẽ kiểm tra một lần thôi, sau đó thử cùng nhau chịu đựng cảm giác chưa chắc chắn một chút, được không?”

Ghi nhật ký hành vi – chuẩn bị cho quá trình trị liệu

➜ Phụ huynh cần ghi lại: Hành vi gì? Bao nhiêu lần/ngày? Trong tình huống nào? Mức độ lo lắng của con trước và sau hành vi đó.

➜ Điều này giúp chuyên gia hoặc bác sĩ tâm lý chẩn đoán và xây dựng kế hoạch trị liệu hành vi tiếp xúc và phản ứng phòng tránh (ERP – Exposure and Response Prevention).

Tìm đến chuyên gia sớm nhất có thể

➜ Cha mẹ không thể tự điều trị OCD cho con. Hãy đưa con đi đánh giá chuyên sâu tại nơi có chuyên gia hiểu rõ về rối loạn này.

➜ Chú ý nguyên tắc phải trị liệu hành vi, nhận thức – kết hợp hỗ trợ cha mẹ trong thay đổi môi trường giao tiếp, giảm tác nhân kích thích.

Cha mẹ cần trị liệu đồng hành – không chỉ con

➜ Con ám ảnh, nhưng nếu cha mẹ tiếp tục căng thẳng, kiểm soát, hoặc phản ứng tiêu cực thì con rất khó hồi phục.”

➜ Cha mẹ học cách: Điều chỉnh kỳ vọng. Tạo không gian an toàn cho con biểu đạt lo lắng mà không bị phán xét. Biết cách hỗ trợ phơi nhiễm dần dần (cùng chuyên gia hướng dẫn).

Cần kiên trì và chấp nhận lộ trình lâu dài

➜ Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) không hết chỉ sau vài buổi. Nhưng nếu đúng cách, trẻ có thể kiểm soát và sống ổn định với nó.

➜ Có giai đoạn trẻ “lên – xuống thất thường”, dễ khiến cha mẹ nản.

➜ Hãy nhớ: Không ai hồi phục nếu bị ép mà chỉ có thể hồi phục khi được hiểu và đồng hành đúng.

6. Một số cảnh báo cha mẹ không chủ quan

➜ Đừng coi OCD là “tính cách”, mà hãy nhìn đúng là rối loạn.

➜ Yêu thương không phải là đáp ứng mọi hành vi của con, mà là giúp con vượt qua nỗi sợ.

➜ Cha mẹ là người dẫn đường. Nếu cha mẹ không hiểu – thì con càng lạc lối.

➜ OCD có thể kiểm soát – nếu đi đúng hướng.

P2. Hậu quả nào cho đứa trẻ bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế nhưng không được trị liệu tâm lý đúng

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) không được xử lý đúng sẽ gây trượt dốc học tập, mất kết nối xã hội, suy giảm chất lượng sống nghiêm trọng. Nặng hơn, trẻ có thể bị trầm cảm, tự cô lập, thậm chí rối loạn lo âu phức hợp, giảm sự sự phát triển não bộ, cảm xúc, học tập và nhân cách lâu dài.. Đừng chờ đến khi con sụp đổ mới trị liệu.

1. Càng lúc càng phụ thuộc vào hành vi cưỡng chế thành thói quen

➜ Trẻ không thể kiểm soát suy nghĩ ám ảnh, và càng làm nhiều hành vi cưỡng chế, não bộ càng ghi nhận chúng như một cách “giải thoát” tạm thời.

➜ Hậu quả: Tăng thời gian – tăng tần suất cưỡng chế theo thời gian. Ví dụ: ban đầu rửa tay 5 lần → về sau cần rửa 15–20 lần mới “yên tâm”.

P/s: Không trị liệu đúng thì mỗi hành vi cưỡng chế lại giống như một sợi dây siết chặt não trẻ thêm mỗi ngày.

2. Rối loạn lo âu – ám ảnh – căng thẳng lâu dài thành tính cách con trẻ

➜ Con Trẻ sống trong tâm thế sợ hãi thường trực sợ sai, sợ nhiễm bẩn, sợ bị phán xét, sợ mất người thân…Dần dần, trẻ hình thành tư duy né tránh, kiểm soát quá mức, hoặc tự trách bản thân mọi điều.

➜ Hậu quả lâu dài ;à Trẻ dễ bị rối loạn lo âu lan tỏa. Có thể chuyển thành trầm cảm, hoảng loạn ở tuổi dậy thì nếu không can thiệp. Dễ rơi vào trạng thái tê liệt hành động: không dám làm gì vì sợ sai.

3. Suy giảm kết nối xã hội và bị cô lập

➜ Trẻ OCD thường: Lặp lại hành vi “kỳ quặc” trong mắt bạn bè. Mất quá nhiều thời gian trong nghi thức riêng nên bỏ lỡ hoạt động chung Ngại tiếp xúc vì sợ bị chê cười hoặc đánh giá.

➜ Hậu quả là Mất dần các mối quan hệ xã hội lành mạnh. Dễ bị trêu chọc, tẩy chay, bắt nạt học đường. Trẻ có nguy cơ tự tách mình – mất lòng tin – thu mình lâu dài.

4. Giảm hiệu quả học tập – tự ti về năng lực của bản thân

➜ Nhiều trẻ OCD không thể làm bài kịp vì: Kiểm tra đi kiểm tra lại, viết – xóa – viết lại. Bị phân tâm bởi suy nghĩ ám ảnh nên khó tập trung.

➜ Hậu quả Học lực suy giảm → bị so sánh – chê trách – mất động lực. Hình thành niềm tin sai lệch: “Con ngu”, “Con bất thường”, “Con không bằng ai”.

5. Mất kiểm soát cuộc sống về sau và ảnh hưởng đến người thân

➜ Nếu không trị liệu, OCD tiến triển nặng trong tuổi trưởng thành. Người mắc OCD khó có cuộc sống bình thường và Không thể giữ công việc ổn định và Khó duy trì mối quan hệ lâu dài.

➜ Có thể ép buộc người thân cùng thực hiện cưỡng chế với mình (ví dụ: yêu cầu bạn đời cũng phải sắp xếp đồ theo cách riêng).

6. Biến dạng nhân cách và hình thành rối loạn kép

➜ OCD không được xử lý đúng lúc có thể dẫn đến rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) – một dạng rối loạn cứng nhắc, kiểm soát thái quá, mất sự linh hoạt trong cảm xúc và ứng xử.

➜ Từ OCD đơn thuần, trẻ có thể tiến triển thành: OCPD (rối loạn nhân cách cưỡng chế). Rối loạn lo âu tổng quát (GAD). Trầm cảm hoặc rối loạn ám ảnh ý nghĩ tự sát.

Chuyên gia tâm lý cảnh báo mức độ của hậu quả không thể chủ quan:

➜ Hành vi cưỡng chế trầm trọng hơn ➜ Rất cao

➜ Phát triển lo âu – trầm cảm ➜ Nguy cơ cao

➜ Cô lập xã hội, tự ti ➜ Rất phổ biến

➜ Học tập giảm sút, mất phương hướng ➜ Gần như chắc chắn nếu không hỗ trợ

➜ Nguy cơ rối loạn tâm thần thứ phát ➜ Rất cao ở tuổi dậy thì

P/s: Phải trị liệu rối loạn ám ảnh càng sớm để có cơ hội phục hồi càng cao. Nếu bạn nghĩ con đang ‘lập dị’, ‘làm lố’, thì có thể bạn đã chậm mất 6 tháng điều trị rồi.”

P3. Chuyên gia tâm lý Phạm Hiền cho biết các dấu hiệu nhận biết sớm rối loạn ám ảnh ở trẻ một cách chi tiết

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) ở trẻ em không dễ nhận ra nếu cha mẹ chỉ nhìn bề ngoài hành vi mà không hiểu bản chất sâu bên trong: đó là nỗi lo âm thầm chi phối tâm trí trẻ mỗi ngày. Dưới đây là các dấu hiệu nhận biết sớm mà chuyên gia Phạm Hiền thường chỉ ra để giúp phụ huynh phát hiện kịp thời:

1. Trẻ thường xuyên lặp đi lặp lại một hành động – không kiểm soát được

➜ Biểu hiện ví dụ: Rửa tay nhiều lần đến mức khô da, nứt nẻ. Sắp xếp đồ vật theo “thứ tự hoàn hảo” – bị xê dịch là hoảng loạn. Chạm tay – gõ – đếm số lần nhất định để cảm thấy “ổn”.

➜ Cần hiểu Đó là hành vi cưỡng chế – được trẻ lặp lại để xoa dịu cảm giác bất an hoặc sợ hãi vô hình.”

2. Hỏi đi hỏi lại cùng một câu – tìm sự xác nhận liên tục

➜ Biểu hiện ví dụ: Con có làm sai không?”, “Mẹ có yêu con không?”, “Con có bẩn không?” – lặp lại liên tục dù đã được trả lời, trẻ vẫn tiếp tục hỏi chỉ để cảm thấy yên tâm.

➜ Cần hiểu: Không phải vì trẻ không hiểu, mà vì não trẻ không dập được nỗi lo đang lặp đi trong đầu.

3. Có các “nghi thức kỳ lạ” khi làm việc gì đó

➜ Biểu hiện ví dụ : Phải đóng mở cửa 3 lần mới bước ra ngoài. Trước khi ăn phải chạm tay vào ghế – bàn – tường theo đúng thứ tự. Khi mặc quần áo, mất 30 phút chỉ để gấp ống tay – chỉnh vạt áo.

➜ Cần hiểu: Những “nghi thức” này không đơn thuần là thói quen, mà là biểu hiện OCD khi trẻ không thể dừng lại hoặc hoảng loạn nếu bị ngắt quãng.

4. Sợ hãi phi lý – không phù hợp tuổi

➜ Biểu hiện ví dụ: Sợ nhiễm bệnh dù không tiếp xúc gì. Sợ mình sẽ gây ra điều tồi tệ (“Nếu con không rửa tay đủ 10 lần, bố sẽ chết.”). Sợ bẩn đến mức tránh ôm người thân, không dám bước vào phòng người khác.

➜ Cần hiểu: Nhiều cha mẹ tưởng con ‘làm quá’, nhưng thật ra con đang bị ý nghĩ ám ảnh lặp lại chi phối hoàn toàn tâm trí.”

5. Mất nhiều thời gian làm việc đơn giản – vì bị “kẹt” trong ám ảnh

➜ Biểu hiện ví dụ: Làm xong bài tập xong rồi vẫn phải xóa – viết lại vì “chữ chưa đẹp đều. Đi vệ sinh 30–60 phút chỉ vì cảm giác chưa sạch. Mặc quần áo 1 tiếng vì phải chỉnh – thay – kiểm tra liên tục.

➜ Cần hiểu: Đây chính là OCD ở mức độ nhẹ và trung bình nên dễ bị bỏ qua

6. Hoảng loạn khi bị gián đoạn hành vi cưỡng chế

➜ Biểu hiện ví dụ: Nếu bị ngăn chặn không cho lặp lại hành vi, trẻ có thể sẽ Gào khóc, giận dữ, đập phá. Lo âu, run rẩy, đau bụng hoặc nhức đầu. Quay lại làm lại từ đầu toàn bộ “nghi thức”.

➜ Cần hiểu: Đây là cảnh báo OCD đã ăn sâu – cần can thiệp ngay.

7. Trẻ che giấu hành vi nhưng có dấu hiệu mệt mỏi, lo lắng, trầm ngâm

➜ Dấu hiệu nội tâm: Trẻ càng lớn càng giấu hành vi cưỡng chế, vì sợ bị coi là kỳ quặc. Nhưng vẫn có biểu hiện Mất ngủ, đau đầu, sợ đi học, rút lui khỏi xã hội và Tự ti – dễ cáu gắt – hay xin lỗi vì lỗi không rõ ràng.

➜ Cần hiểu: Nếu bạn thấy con hay giật mình, giấu tay, hay xoa tay khi nói chuyện, đừng bỏ qua – OCD đôi khi diễn ra âm thầm.”

8. Dấu hiệu nhận biết sớm OCD ở con trẻ

➜ Hành vi lặp lại mất kiểm soát : Rửa tay/làm sạch quá mức -> Rửa tay 10–20 lần/ngày, gội đầu 1 tiếng, chà sát mạnh

➜ Tìm xác nhận liên tục: Kiểm tra liên tục, Đóng cửa, khóa vòi nước, kiểm tra đèn hàng chục lần, Hỏi đi hỏi lại một việc

➜ Thực hiện nghi thức cá nhân phức tạp : Trình tự “kỳ lạ” trước khi hành động, Chạm – đếm – xếp đồ vật theo trình tự “mới yên tâm”, lặp đi lặp lại làm gì đó

➜ Cầu xin xác nhận Hỏi đi hỏi lại: “Con có làm sai không?”, “Mẹ có yêu con không?”

➜ Sợ hãi phi lý Sợ làm sai gây hậu quả lớn

➜ Lo âu khi thay đổi Bị hoảng loạn nếu đồ bị xê dịch, lệch khỏi vị trí đã quen, luôn sợ người này người kia bị tạn nạn hoặc chết

➜ Mất thời gian quá mức cho việc đơn giản : Không dứt được việc nhỏ (Mất 1 tiếng để mặc quần áo vì cứ chỉnh lại mãi), Không thể dừng lại dù muốn

➜ Phản ứng mạnh khi bị ngăn cản hành vi : Hoảng loạn, sụp đổ cảm xúc

➜ Trầm ngâm, lo lắng, tự ti âm thầm: Rút lui, khó kết nối xã hội

P/s: Hãy ghi chép hành vi lặp lại của con mỗi ngày trong ít nhất 7–10 ngày. Nếu hành vi ảnh hưởng đến học tập, sinh hoạt, cảm xúc – đó là lúc cần can thiệp chuyên môn. Đừng trì hoãn. OCD càng để lâu càng khó chữa – can thiệp sớm có thể giúp con phục hồi tới 80–90%.”

9. Cảnh báo cần phát hiện sớm con trẻ có khuynh hướng OCD

Chuyên gia tâm lý Phạm Hiền từng nhấn mạnh trong nhiều buổi trị liệu và tọa đàm rằng: Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) không xuất hiện đột ngột. Nó manh nha từ rất sớm và đôi khi từ 2–3 tuổi đã có những dấu hiệu đầu tiên nếu cha mẹ đủ tinh ý. Từ 2 tuổi: Có thể nhận diện những biểu hiện tiền OCD – nếu được đánh giá tâm lý đúng cách.

Chuyên gia có thể cảnh báo sớm từ khi trẻ 2–3 tuổi, thông qua:

➜ Quan sát hành vi lặp lại bất thường (xếp đồ, rửa tay, rút khăn giấy liên tục).

➜ Phản ứng quá mức nếu trình tự bị sai lệch (ví dụ: bữa ăn phải đúng màu chén, đúng ghế…).

➜ Sự lo lắng khi mọi thứ “không đúng chuẩn” theo cách nhìn của trẻ.

Có thể phát hiện sớm ở 3 mốc quan trọng

➜ 2–3 tuổi Xếp đồ vật lặp lại, phản ứng quá mức nếu bị xáo trộn, ám ảnh sự sạch sẽ . Có thể đánh giá sớm khuynh hướng rối loạn

➜ 4–6 tuổi Bắt đầu có “nghi thức riêng” khi ăn, mặc, chơi; thường xuyên hỏi xác nhận . Nếu kéo dài >2 tuần ➜ cảnh báo sớm OCD

➜ 6–9 tuổi Hành vi cưỡng chế rõ nét: rửa tay, chạm – đếm, kiểm tra nhiều lần . Giai đoạn dễ phát triển thành OCD thật sự nếu không can thiệp, trị liệu

Cần chẩn đoán toàn diện cho con trẻ để đảm bảo đo lường mọi vấn đề và mọi mức độ

➜ Cần phải Đánh giá tư duy – hành vi – cảm xúc – rối loạn tiềm ẩn trong giai đoạn từ 2 đến 6 tuổi

➜ Cần phải Đo lường mức lo âu tiềm ẩn và mức độ linh hoạt trong suy nghĩ, hành vi.

➜ Cha mẹ dùng nghĩ con ‘khó tính’, ‘cầu toàn’ vì thực chất con đang bị chi phối bởi nỗi ám ảnh, và nếu không được xử lý đúng, con sẽ bước vào OCD thực sự trước tuổi tiểu học.”

P4. Tại sao các con trẻ nên được sàng lọc sớm khuynh hướng rối loạn ám ảnh và sai lầm của cha mẹ

Sai lầm lớn nhất của cha mẹ là chủ quan, vì thấy con sạch sẽ, gọn gàng, tỉ mỉ mà mừng — trong khi thực chất con đang bị cột chặt vào một vòng xoáy vô hình: nỗi sợ, sự ám ảnh và hành vi cưỡng chế.

1. Vì sao trẻ nên được sàng lọc sớm khuynh hướng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)?

OCD là rối loạn có thể hình thành âm thầm từ sớm

➜ Nhiều nghiên cứu và kinh nghiệm thực tiễn chỉ ra rằng: Những trẻ có khuynh hướng OCD thường bắt đầu có dấu hiệu từ 2–6 tuổi.

➜ Nếu không được sàng lọc và trị liệu sớm, 90% sẽ phát triển thành rối loạn thật sự trong độ tuổi 7–12.

➜ Càng lớn, não bộ càng “quen” với cơ chế ám ảnh – cưỡng chế, việc điều trị sẽ khó và dài hơn gấp nhiều lần.

Sàng lọc sớm giúp cha mẹ phân biệt rối loạn và tính cách

➜ Một đứa trẻ cẩn thận hoặc cầu toàn bình thường vẫn có khả năng linh hoạt, thay đổi, thích nghi.

➜ Còn trẻ có khuynh hướng OCD thì phản ứng tiêu cực nếu mọi thứ “không đúng chuẩn” theo cách con nghĩ.

P/s: Vì dụ đứa trẻ Cẩn thận (Xếp bút thẳng hàng rồi có thể đổi cách nếu mẹ bảo.) nhưng đứa trẻ có khuynh hướng OCD (Xếp đúng 5 cây màu đỏ, nếu lỡ có 1 cây lệch → con hoảng loạn, khóc, đập bàn, la hét)

Giúp con tránh được khủng hoảng tinh thần về sau

➜ Nếu không sàng lọc trẻ sẽ dần tin rằng những ám ảnh đó là một phần của chính mình, và sống trong nỗi sợ dai dẳng.

➜ Nguy cơ phát triển các rối loạn nặng hơn: lo âu lan tỏa, rối loạn nhân cách, trầm cảm.

2. Những sai lầm thường gặp của cha mẹ có con bị OCD

Bỏ lỡ cơ hội vàng để trị liệu sớm

➜ Nghĩ rằng con chỉ “cẩn thận” hoặc “cầu toàn””: Nhiều bố mẹ khen ngợi khi thấy con: Lau tay liên tục. Sắp xếp đồ chơi đúng vị trí, màu sắc. Phản ứng mạnh nếu đồ đạc bị thay đổi. Tuy niên chú ý Một đứa trẻ 3 tuổi đòi rửa tay 10 lần/ngày không phải là sạch sẽ – mà có thể là dấu hiệu sớm của rối loạn cưỡng chế.”

➜ Cho rằng con chỉ “thích” hoặc “không thích”: Trẻ OCD không đơn thuần là sở thích – đó là “bắt buộc phải làm để giảm bớt nỗi sợ”. Nếu cha mẹ cưỡng lại hành vi ấy (ví dụ không cho con kiểm tra cửa, xếp đồ), con có thể Khóc toáng, giận dữ, đánh người, Rối loạn giấc ngủ, hoảng loạn, bứt rứt không yên.

➜ Sai lầm lớn: ép con “chịu đựng đi”, vì nghĩ con đang làm quá. Điều này kích hoạt mạnh hơn phản ứng ám ảnh, khiến con thêm bất lực và rối loạn nặng hơn.

So sánh và ép con thay đổi không đúng cách

➜ Cách nói sai: Sao con cứ phải lau mãi vậy, em bé khác có cần đâu!” “Có thế mà cũng khóc, con yếu quá à?”

➜ Những lời này khiến trẻ: Cảm thấy mình sai – mình bất thường – mình không được chấp nhận. Tăng phản ứng cưỡng chế để “kiểm soát” nỗi bất an. Tạo vết thương tâm lý kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Không tin con cần trị liệu, mà nghĩ con chỉ bướng

➜ Phụ huynh thường trì hoãn

➜ Không cho đi sàng lọc tâm lý.

➜ Sợ con “mang tiếng bị bệnh”.

P/s: Trong khi thực tế:Trị liệu càng sớm càng dễ phục hồi. OCD không chẩn đoán = không tự biến mất – mà chuyển hóa thành các hình thái rối loạn khác. Vì vậy chuyên gia Pham Hiền thường cảnh báo , Nếu bạn thấy con làm gì đó nhiều hơn một lần mỗi ngày, vì một lý do con không thể giải thích – đừng chờ đến khi hành vi đó trở thành nghi thức rối loạn và Hãy sàng lọc. Hãy bảo vệ não con khi còn đang mềm.”

Cho rằng con “sẽ tự hết” hoặc “lớn sẽ khác”

➜ Sai lầm: “Trẻ con thì ai mà chẳng có chút kỳ lạ.” “Kệ con đi, sau này lớn sẽ thay đổi.” “Nó chỉ hơi cầu toàn thôi, không có gì đáng lo.”

➜ Hậu quả: Rối loạn ám ảnh cưỡng chế không tự mất đi mà ăn sâu vào cấu trúc tư duy và hành vi. Đứa trẻ càng lớn càng khó trị liệu vì Hành vi cưỡng chế trở thành thói quen cố định, Tâm trí quen với sự lo lắng thường trực. Con có nguy cơ cao phát triển rối loạn lo âu toàn thể, rối loạn nhân cách ám ảnh, trầm cảm, ám ảnh xã hội…

P/s: Càng chờ đợi, bố mẹ đang ‘nhốt’ con trong một mê cung ám ảnh mà càng lớn con càng không tìm được lối ra.

Lầm tưởng đó là “tính cách đặc biệt” nên tôn trọng

➜ Sai lầm: “Con tôi nó tỉ mỉ lắm, sạch sẽ kinh khủng luôn, “Nó phải đúng quy trình của nó mới yên tâm được, “Con nó kỹ tính thôi, mình không nên can thiệp quá.”

➜ Hậu quả: Trẻ được nuôi lớn cùng nỗi sợ của chính mình mà không được gỡ rối, Con tưởng đó là một phần nhân cách bắt buộc phải giữ, dù mệt mỏi và khổ sở bên trong, Trẻ bị gắn mác “khó tính”, “khó chịu”, dễ bị cô lập xã hội khi lớn lên.

P/s: Yêu con không phải là để yên cho con sống với nỗi sợ. Yêu con là nhìn ra nỗi sợ đó và giúp con vượt qua.

Sợ mang tiếng “con bị bệnh tâm lý” nên giấu và né

➜ Sai lầm: “Nó bị gì đâu, tôi thấy bình thường.”, “Nói ra người ta lại nghĩ con tôi có vấn đề.”, “Tôi sợ cháu bị kỳ thị nếu ai biết nó trị liệu tâm lý.”

➜ Hậu quả: Trẻ bị bỏ lỡ giai đoạn vàng để can thiệp, từ đó mất đi cơ hội phục hồi nhanh và dễ dàng, Gia đình mâu thuẫn nội bộ, vì mỗi người có cách nhìn khác nhau về hành vi của con, Đứa trẻ lớn lên trong sự dằn vặt và cô đơn, vừa muốn được giúp đỡ, vừa cảm thấy bản thân có gì sai mà không dám nói.

P/s: Một phụ huynh từng chia sẻ với chuyên gia: “Nếu tôi biết điều trị tâm lý không đáng sợ, thì tôi đã không để con mất 3 năm sống cùng cơn ám ảnh rửa tay 20 lần mỗi ngày…”

Tự chữa bằng cách la mắng – ép con nhịn – trấn áp hành vi

➜ Sai lầm: “Nó mà cứ kiểm tra cửa hoài là tôi la cho im luôn.”, “Không cho rửa tay nữa, phải cứng rắn vào!”, “Nó làm bậy vậy là do hư chứ có bệnh gì!”

➜ Hậu quả: Trẻ không được gỡ bỏ ám ảnh mà chỉ bị ép nín lại – làm tổn thương tâm lý nặng nề.Gây phản ứng ngược: trẻ bùng nổ cảm xúc, rối loạn hành vi, bất ổn cảm xúc. Trẻ học cách giấu hành vi cưỡng chế → khiến bố mẹ tưởng con hết rồi → trong khi con đang khổ sở hơn vì phải gồng gánh cả nỗi sợ lẫn sự ép buộc.

P/s: OCD không phải chuyện của ý chí. Không ai muốn rửa tay 20 lần, kiểm tra 10 cái chốt cửa. Đó là nỗi sợ ép con phải làm. Cấm con không khác gì bỏ mặc con trong biển lo âu.”

➜ Sai lầm: Chỉ đi khám nội thần kinh, kê thuốc, Gửi con đến giáo viên, huấn luyện viên để “uốn nắn”, Tự xem mạng rồi thử mẹo dân gian, trò chơi, kỷ luật…

➜ Hậu quả: Con bị chẩn đoán sai hoặc trị liệu sai hướng, thậm chí dùng thuốc không cần thiết. Thời gian can thiệp bị trễ → hiệu quả thấp → bố mẹ mất niềm tin → bỏ cuộc. Con có thể chuyển thành OCD mãn tính hoặc phức tạp, rất khó phục hồi hoàn toàn.

Tóm tắt những sai lầm lớn nhất của cha mẹ khi không trị liệu sớm:

➜ SAI LẦM Cho rằng con sẽ tự khỏi HẬU QUẢ Mất thời điểm vàng can thiệp, con phát triển thành OCD thực sự

➜ SAI LẦM Nhầm là tính cách tốt HẬU QUẢ Củng cố sai lệch hành vi, khiến con sống mãi với rối loạn

➜ SAI LẦM Sợ xã hội đánh giá HẬU QUẢ Giấu bệnh, để con sống âm thầm trong đau khổ

➜ SAI LẦM Trấn áp hoặc mắng HẬU QUẢ Tổn thương cảm xúc, rối loạn tâm lý nặng hơn

➜ SAI LẦM Không tìm đúng chuyên gia HẬU QUẢ Trị liệu sai cách, làm trầm trọng tình trạng

P/s: “Một hành vi kỳ lạ lặp đi lặp lại không phải là tính cách – nó là tiếng kêu cứu của một đứa trẻ đang mắc kẹt. Hãy đưa tay ra đúng lúc, đừng chờ khi con gào thét trong câm lặng.”

P5. Chuyên gia tâm lý Phạm Hiền chỉ ra những sai lầm thường gặp nhất của cha mẹ khi trị liệu sai hoặc trị liệu không tới nơi tới chốn khiến con không thể phục hồi thậm chí nặng hơn

Việc trị liệu cho trẻ có rối loạn tâm lý như rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), ADHD, hoặc các vấn đề cảm xúc – hành vi khác không đơn giản chỉ là cho con đến gặp chuyên gia một vài buổi rồi chờ con thay đổi. Theo chuyên gia Phạm Hiền, nhiều cha mẹ vô tình làm sai ngay trong quá trình trị liệu, dẫn đến việc:

➜ Con Trẻ không cải thiện hoặc cải thiện chậm

➜ Tái phát nặng hơn

➜ Hoặc phát sinh thêm các rối loạn mới như trầm cảm, né tránh xã hội, chống đối, tự ti kéo dài.

1. Tư duy “giao con cho chuyên gia – chờ kết quả”

➜ Sai từ quan điểm: Tôi mang con tới rồi, chuyên gia lo liệu. Tôi có mặt là tốt rồi chứ gì nữa.

➜ Vì sao sai: Cha mẹ là người ảnh hưởng lớn nhất đến tiến trình tâm lý của trẻ, thậm chí còn tác động hơn cả chuyên gia. Nếu cha mẹ không thay đổi cách tương tác, cách giao tiếp và nuôi dạy con tại nhà thì Mọi nỗ lực trị liệu chuyên môn sẽ bị triệt tiêu hoàn toàn.

P/s: Không thể gỡ rối cho con nếu cha mẹ giữ nguyên cách cư xử từng khiến con rối loạn.”

2. Không theo đủ liệu trình – bỏ dở giữa chừng

➜ Quan điểm Nóng vội: Đi vài buổi rồi thấy không hiệu quả lắm.” hoặc “Tốn tiền quá mà con cũng không khác mấy.” hoặc “Con đỡ rồi nên không cần theo nữa.”

➜ Hậu quả: Trị liệu tâm lý không giống uống thuốc cảm cúm, không hiệu quả ngay sau 1-2 tuần. Phải nhớ rằng Liệu trình thường kéo dài từ 2 đến 6 tháng, thậm chí hơn, tùy mức độ. Nếu Bỏ giữa chừng thì não bộ trẻ chưa học được cách mới để phản ứng lành mạnh, dẫn đến tái phát nặng hơn.

P/s: Trẻ OCD 10 tuổi sau 3 buổi trị liệu bắt đầu giảm hành vi kiểm tra khóa cửa, nhưng do mẹ dừng ngang vì “đỡ rồi” và 6 tháng sau con quay lại với triệu chứng rửa tay và giật tóc, nặng hơn nhiều thậm chí sang rối loạn chống đối

3. Tự ý can thiệp thêm hoặc phản can thiệp

➜ Quan điểm:“Chuyên gia bảo nhẹ nhàng nhưng tôi thấy phải nghiêm khắc.” hoặc “Tôi vẫn la con nếu nó làm bậy, chứ không để con quen thói.” hoặc “Chuyên gia nói giảm ép buộc nhưng tôi thấy cần bắt nó phải thay đổi.”

➜ Vì sao nguy hiểm: Chuyên gia xây liệu trình dựa trên từng giai đoạn phục hồi tâm lý, có mức độ tăng dần, an toàn. Cha mẹ tự “chen ngang” bằng cách mắng – ép – sửa hành vi theo ý mình → làm hỏng toàn bộ lộ trình. Trẻ bị rối loạn thông điệp: chuyên gia nói một đằng, bố mẹ làm một nẻo → trẻ mất niềm tin và mất định hướng.

P/s: Trị liệu tâm lý không phải là cuộc chiến giữa bố mẹ và con. Đừng biến mình thành ‘thế lực phản trị liệu’.

4. Thiếu sự đồng thuận giữa cha và mẹ

➜ Quan điểm: “Mẹ cho con đi trị liệu, bố phản đối” hoặc “Bố nghiêm khắc – mẹ chiều.” hoặc “Một người theo sát liệu trình – người kia phá ngầm.”

➜ Hậu quả: Trẻ sống trong môi trường hai chiều ngược nhau, không ổn định, gây căng thẳng tâm lý liên tục. Một bên hỗ trợ – một bên phủ định → trẻ hoang mang, mất phương hướng, dễ bùng phát cảm xúc hoặc rút lui. Liệu trình bị đứt gãy vì mâu thuẫn nội bộ phụ huynh.

P/s: Theo chuyên gia Phạm Hiền: Gần 60% trường hợp trị liệu thất bại hoặc kéo dài quá mức là do cha mẹ không thống nhất phương pháp và quan điểm trong suốt quá trình.

5. Không học kỹ năng cùng con – hoặc chỉ chăm chăm sửa con

➜ Quan điểm: “Tôi thấy con sai nên tôi chỉnh. Tôi không cần học thêm gì cả.” hoặc “Trị liệu là việc của nó, tôi vẫn sống như thường.”

➜ Vì sao nguy hiểm: Nhiều phụ huynh không hiểu rằng Con cần môi trường hỗ trợ an toàn, không phải là “bài kiểm tra đạo đức”. Nếu cha mẹ không học cách thấu hiểu và phản hồi đúng, con sẽ bị tổn thương ngay cả khi đã tiến bộ nên Không học → không hiểu tiến trình → đánh giá sai → dễ nản, bỏ cuộc, hoặc phản ứng sai cách khi con có biểu hiện tái phát.

P/s: Chuyên gia Phạm Hiền: “Con đang học cách chữa lành tổn thương. Nếu cha mẹ không học cách bớt làm tổn thương, trị liệu sẽ là một vòng lặp vô tận.”

6. Sai lầm của cha mẹ ngay khi Khám chẩn đoán bác sỹ tâm lý và chỉ dùng thuốc mà không trị liệu tâm lý cho con

Đây là một sai lầm nghiêm trọng và phổ biến mà chuyên gia đã nhiều lần cảnh báo:Một số trẻ uống thuốc ADHD suốt 3 năm nhưng chưa từng được trị liệu hành vi – đến khi ngừng thuốc thì bộc phát rối loạn gấp đôi, kèm theo chống đối, cơn giận không kiểm soát. Chuyên gia Phạm Hiền thường hay nói với các cha mẹ rằng “Con bạn đang bị thương trong tâm lý, bạn lại chỉ dán băng keo ngoài da.”

Sai lầm: Chỉ khám – chẩn đoán – uống thuốc, mà không trị liệu tâm lý cho con

➜ Với câu nói “Khám rồi – uống thuốc là xong” là tư duy khiến rất nhiều trẻ rối loạn tâm lý trở nên nặng hơn, lệ thuộc hơn và khủng hoảng sâu hơn.”

➜ Ví dụ nhiều cha mẹ chỉ đơn giản là “Bác sĩ kê thuốc rồi, con uống sẽ đỡ.” hoặc “Con bị bệnh thì cứ điều trị y khoa thôi, trị liệu tâm lý làm gì cho mất thời gian.” hoặc “Trẻ con lớn rồi sẽ tự hết.” hoặc “Không muốn con mang tiếng là có vấn đề tâm lý.”

Hậu quả nghiêm trọng khi chỉ điều trị bằng thuốc: Chỉ kiểm soát triệu chứng, không chữa tận gốc.

➜ Thuốc tác động lên hóa học não, giúp ổn định tạm thời các biểu hiện (lo âu, tăng động, ám ảnh, buồn bã…). Nhưng gốc rễ của rối loạn nằm ở tâm lý, cảm xúc, nhận thức, kỹ năng đối mặt với áp lực, tổn thương chưa được tháo gỡ. Từ đó con trẻ Dễ tái phát khi ngừng thuốc và Không phát triển kỹ năng đối phó lành mạnh, dễ sụp đổ khi gặp biến cố.

➜ Nguy cơ lệ thuộc thuốc – tăng liều – chai thuốc. Nếu chỉ uống thuốc nên não trẻ có thể lệ thuộc vào tác động hóa học. Nhiều trẻ sau 1-2 năm phải tăng liều, hoặc không còn đáp ứng thuốc ban đầu thì Tình trạng dễ xảy ra với trẻ bị: OCD (rối loạn ám ảnh cưỡng chế), ADHD (tăng động giảm chú ý), Rối loạn lo âu / trầm cảm nhẹ

➜ Bỏ lỡ “giai đoạn vàng” can thiệp hành vi và phát triển não bộ: Từ 4 – 12 tuổi là giai đoạn vàng để nắn chỉnh nhận thức, hành vi, kỹ năng giao tiếp – cảm xúc – tự kiểm soát. Nếu chỉ dùng thuốc, không kết hợp trị liệu nên trẻ không được học kỹ năng điều tiết cảm xúc, quản lý hành vi, tự kiểm soát xung động. Đến tuổi dậy thì, các vấn đề này chuyển sang dạng phức tạp hơn, như chống đối, rối loạn hành vi, trầm cảm tuổi teen.

➜ Con cảm thấy mình là “người bệnh”, không được chữa lành cảm xúc. Trẻ không được nghe – không được chia sẻ – không được hướng dẫn kỹ năng nên Cảm thấy: “Mình bị hỏng rồi nên phải uống thuốc.” hoặc “Mọi người chỉ muốn mình bình thường để đỡ mệt.” từ đó Dẫn tới mặc cảm, tổn thương lòng tin, khép kín hoặc phản kháng.

P/s: “Rối loạn tâm lý là sự kêu cứu thầm lặng. Đừng chỉ bịt miệng nó bằng thuốc.”

Vậy phải làm sao là đúng?

➜ Khám bác sĩ để đánh giá y khoa tổng thể -> Đảm bảo trẻ không có vấn đề thần kinh – thể chất đặc biệt cần can thiệp y tế

➜ Nếu bác sĩ kê thuốc, phải hỏi rõ: Có cần trị liệu tâm lý kết hợp không? -> Nhiều bác sĩ tâm thần cũng khuyến nghị song hành trị liệu tâm lý

➜ Liên hệ chuyên gia trị liệu tâm lý uy tín cho con song song với dùng thuốc -> Để tháo gỡ nguyên nhân tâm lý, giúp trẻ học kỹ năng, giảm dần lệ thuộc thuốc

➜ Cha mẹ đồng hành, học kỹ năng giao tiếp đúng – phản hồi đúng – hỗ trợ đúng -> Trẻ mới thực sự được chữa lành từ bên trong

P/s: Trích chia sẻ từ một phụ huynh sau khi thay đổi hướng điều trị: “Tôi từng cho con uống thuốc gần 1 năm theo bác sĩ, chỉ mong nó bớt rối loạn lo âu. Nhưng càng ngày con càng xa cách, không dám chia sẻ, thậm chí có lúc nói muốn biến mất. Nhờ người quen giới thiệu, tôi đưa con đến trung tâm của cô Phạm Hiền để trị liệu tâm lý và Sau 2 tháng, con dần dám kể chuyện, học được cách nhận diện nỗi sợ, biết tự trấn an và giờ gần như không cần thuốc nữa. Tôi đã sai vì nghĩ thuốc là đủ nên rất hối hận vì đã không giúp con đúng trong giai đoạn vàng tốt nhất.”

7. Những việc cha mẹ nên làm để tránh trị liệu sai:

➜ Theo đúng lộ trình chuyên gia đưa ra -> Đừng đốt cháy giai đoạn hay bỏ giữa chừng

➜ Tham gia trị liệu cùng con -> Ít nhất nên có các buổi song hành với chuyên gia

➜ Tự học kỹ năng giao tiếp – ứng xử với trẻ rối loạn -> Có thể thông qua lớp cha mẹ đồng hành, sách chuyên môn, hoặc tư vấn cá nhân

Đảm bảo sự thống nhất giữa các thành viên trong gia đình -> Cùng hỗ trợ và cùng tuân thủ phương pháp

➜ Tin tưởng chuyên gia – không phản trị liệu -> Đừng mâu thuẫn với hướng dẫn của người đang trực tiếp trị liệu

P/s: “Trị liệu tâm lý không phải là ‘giao việc’ cho chuyên gia. Nó là một hành trình cha mẹ phải đi cùng con – kiên nhẫn, hiểu biết và đúng cách. Trị sai một bước, con lùi lại cả quãng dài.” phụ huynh phản hồi Chuyên gia Phạm Hiền Test chẩn đoán con bị tâm lý ám ảnh khác như thế nào

P1. Phản hồi của phụ huynh sau khi con được chuyên gia tâm lý Phạm Hiền trực tiếp test – chẩn đoán rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

1. Khác biệt ngay từ cách test – khám: Không đọc kết luận, mà giúp cha mẹ “nhìn thấy” tận gốc

➜ Bác Phạm Hiền không nói con bị bệnh, cô cho tôi nhìn thấy vì sao con lại như vậy trong từng biểu hiện rối loạn của con.” nên tôi không bị “sốc” mà cảm thấy mình hiểu được lý do đằng sau từng biểu hiện của con một cách có căn cứ và rõ nét

➜ Bác chuyên gia Phạm Hiền Không vội gắn nhãn rối loạn, mà cho cha mẹ thấy mức độ ám ảnh – lo âu của con, từ đó giúp tôi dễ chấp nhận và thay đổi cách đồng hành cùng con

➜ “Tôi đi ba nơi, nơi thì bảo con chỉ hơi kỹ tính, nơi thì bảo con bị OCD cấp độ 2. Nhưng bác chuyên gia Phạm Hiền là người duy nhất cho tôi thấy tại sao con như vậy, và làm sao để con thoát ra.”

2. Khác biệt ở việc phân tích sai lầm nuôi dạy gây kích hoạt tâm lý ám ảnh

➜ “Tôi từng cho là con mình sạch sẽ, ngăn nắp. Chuyên gia Phạm Hiền thì vạch ra từng cách phản ứng sai của tôi khiến con ‘bắt buộc phải như vậy’ mới được yêu thương.”

➜ Nhiều cha mẹ cũng như tôi khi gặp chuyên gia sẽ luôn ngỡ ngàng khi nhận ra chính mình là người đã góp phần hình thành khuynh hướng OCD ở con. Bác ấy thẳng thắn đến mức tôi như bị thúc ép việc phải tự thay đổi để giúp con, chứ đừng phụ thuộc vào chuyên gia hay bác sỹ tâm lý nào cả.

➜ Bác Phạm Hiền không chỉ chẩn đoán cho con, mà đánh giá cả hệ quy chiếu trong cách nuôi dạy của cha mẹ để từ đó hướng dẫn thay đổi đồng bộ.

3. Khác biệt ở định hướng trị liệu – không lệ thuộc thuốc

➜ “Tôi từng đưa con đến bác sĩ và được kê thuốc an thần nhẹ. Nhưng đến với cô Hiền, con được gỡ từng nút lo âu mà không cần dùng thuốc.”

➜ Chuyên gia Phạm Hiền chủ trương trị liệu tâm lý hành vi – cảm xúc – nhận thức, thay vì dùng thuốc sớm (trừ khi đã có kết luận tâm thần nghiêm trọng cần can thiệp y khoa). Nên Trị liệu của cô giúp trẻ: Tự nhận diện được sự lo âu trong đầu, Học cách phân tách giữa “suy nghĩ ám ảnh” và “sự thật”, Rèn luyện hành vi thay thế (CBT – hành vi nhận thức)Giảm dần các “nghi thức bắt buộc”

➜ Tôi đã định cho con uống thuốc theo bác sĩ tâm thần. Nhưng sau khi gặp cô Hiền, tôi quyết định chờ thêm 3 tháng trị liệu. Và giờ con tôi đã giảm nghi thức bắt buộc 70%, chưa cần đụng đến viên thuốc nào.”

4. Phản hồi từ phụ huynh sau khi test/chẩn đoán với chuyên gia Phạm Hiền

➜ Cách tiếp cận: Gần gũi, không gắn nhãn bệnh, đánh giá kỹ tâm lý và hoàn cảnh gia đình

➜ Cách chẩn đoán : Không chỉ nhìn hành vi – mà tìm tận gốc nguyên nhân cảm xúc và môi trường

➜ Cách hướng dẫn cha mẹ: Phân tích sai lầm nuôi dạy, hướng dẫn cách đồng hành đúng

➜ Phương pháp trị liệu: Tâm lý – hành vi – nhận thức, không ưu tiên dùng thuốc sớm

P2. Phụ huynh nói về sự trị liệu tâm lý ám ảnh khác biệt và toàn diện cho con trẻ bị rối loạn ám ảnh như thế nào

Nhiều phụ huynh đã trải qua hành trình trị liệu cho con bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) với chuyên gia Phạm Hiền đã thẳng thắn chia sẻ rằng “Trị liệu tâm lý đúng – đủ – toàn diện là bước ngoặt giúp con không còn sống trong nỗi sợ bên trong chính mình.”

1. Không đơn thuần “làm dịu” hành vi — mà gỡ từng nút cảm xúc bên trong

➜ “Tôi từng cố dạy con bỏ thói quen kiểm tra cửa 20 lần. Nhưng chỉ khi vào trị liệu với cô Hiền, con mới kể: ‘Nếu không kiểm tra, con sợ nhà cháy – mọi người chết’. Đó không phải thói quen, mà là nỗi sợ ám ảnh chưa ai hiểu.”

➜ Điểm khác biệt: Không sửa hành vi bằng cách “ép bỏ”, “mắng ngăn”. Mà gỡ từ cảm xúc gốc rễ bên trong – nơi trẻ bị ám ảnh về trách nhiệm, nguy hiểm, sự sai lệch, cái xấu… Con được lắng nghe và được dạy để có tư duy diễn đạt nỗi sợ sâu kín thay vì bị bắt dừng lại bề ngoài.

2. Con được huấn luyện lại tư duy để đối thoại với chính nỗi ám ảnh

➜ “Con tôi từng gào khóc vì khăn trải bàn không để thẳng. Cô Phạm Hiền không chỉnh con, mà dạy con: ‘Có gì xảy ra nếu lệch một chút?’ Dần dần, con tôi biết tự hỏi lại chính mình trước khi hoảng loạn.”

➜ Khác biệt Trị liệu toàn diện bao gồm Nhận diện suy nghĩ ám ảnh và tư duy để Đối thoại lại với sự thật, dùng lý chí để Học “sống chung” với sự không hoàn hảo – giảm dần nhu cầu kiểm soát.

3. Khác biệt: Phụ huynh cũng được trị liệu đồng hành – không chỉ mỗi đứa trẻ

➜ “Tôi được yêu cầu ghi nhật ký cảm xúc của con. Và cả cảm xúc của mình. Cô Hiền nói: Muốn con hết ám ảnh, bố mẹ cần ngừng vô thức tạo áp lực vô hình.”

➜ Khác biệt ở Điểm toàn diện: Trị liệu không tách rời trẻ khỏi môi trường sống. Phụ huynh phải cùng hiểu – cùng đổi vai trò – cùng học cách phản ứng lại với OCD. Thường có các buổi trị liệu gia đình, hướng dẫn cách nuôi dạy và ngôn ngữ giao tiếp mới với trẻ OCD.

4. Có chiến lược xử lý từng tầng OCD – không “rập khuôn”

➜ Con tôi không phải chỉ rửa tay, con còn nghĩ nếu làm sai thì người khác bị hại. Bác Phạm Hiền chia OCD con thành 3 tầng – và mỗi tầng có kế hoạch riêng.”

➜ Điểm khác biệt lớn: Không dùng 1 liệu trình cho mọi trẻ OCD mà phân tách từng tầng gồm Tầng hành vi (nghi thức), Tầng cảm xúc (lo âu, tội lỗi), Tầng nhận thức (niềm tin sai lệch). Mỗi tầng có bài tập riêng, cách tiếp cận riêng, và mục tiêu cụ thể.

P/s: Phản hồi của phụ huynh “Con tôi mới trị liệu nên vẫn còn OCD, nhưng khác lắm. Giờ con biết khi nào mình bị ám ảnh, biết thở để thoát ra, biết xin lỗi khi bị cuốn vào nghi thức.” hoặc “Tôi từng nghĩ trị liệu tâm lý là tốn kém và vô hình. Nhưng nếu không trị liệu đúng, thì 5 năm sau tôi vẫn sẽ thấy con rửa tay đến nứt da – và tôi chẳng hiểu vì sao.” hoặc “ Con tôi đã bị lỏ lỡ giai đoạn vàng nên chuyên gia Phạm Hiền không giúp con bỏ OCD. Cô giúp con sống bình an với chính mình, và học cách buông từng sợi dây sợ hãi. Đó mới là điều kỳ diệu để con tự chữa lành OCD.”

Sự trị liệu tâm lý ám ảnh toàn diện mà phụ huynh đánh giá cao từ chuyên gia Phạm Hiền có 4 đặc điểm:

➜ Gỡ tận gốc: Tập trung vào tư duy – cảm xúc – niềm tin sai lệch bên trong trẻ, không chỉ hành vi.

➜ Dạy con đối thoại nội tâm : Sử dụng kỹ thuật tư duy nhận thức và ý chí để trẻ không bị ám ảnh kiểm soát.

➜ Trị liệu đồng thời cả gia đình : Cha mẹ được đồng hành, điều chỉnh thói quen phản ứng gây kích hoạt.

➜ Cá nhân hóa theo tầng OCD: Mỗi trẻ có lộ trình khác nhau, có thể kéo dài 2–6 tháng tùy mức độ.

5. Có Cảnh báo gì đến bố mẹ khi đến chẩn đoán hoặc trị liệu cho con bị rối loạn ám ảnh

➜ Chuyên gia Phạm Hiền thường cảnh báo rất rõ ràng và thẳng thắn với các bậc phụ huynh ngay từ buổi chẩn đoán ban đầu hoặc trong các phiên trị liệu cho con bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Các cảnh báo này không phải để tạo áp lực, mà để giúp cha mẹ tỉnh táo – tránh sai lầm – hiểu đúng hành trình trị liệu. Dưới đây là những cảnh báo nổi bật mà chuyên gia Phạm Hiền thường chia sẻ:

➜ Đừng nhầm OCD là thói quen – càng ép bỏ, con càng tổn thương: Nhiều cha mẹ nghĩ rằng con chỉ đang “cầu toàn”, “quá thích sạch”, “quá kỹ tính”, nên tìm cách ép bỏ. Nhưng thực chất, trẻ OCD bị ám ảnh bởi nỗi sợ vô lý, nếu bị ép, trẻ không chỉ phản kháng mà còn phát triển thêm các nghi thức mới để “chống lại sự cưỡng ép”. Nên việc “Ép con bỏ rửa tay mà không gỡ nỗi sợ vi trùng = tạo thêm 1 nghi thức khác: ví dụ con sẽ bắt đầu tẩy quần áo, lau nhà 20 lần.”

➜ OCD không phải là một trò chơi kiểm tra sự kiên nhẫn của cha mẹ – mà là cuộc chiến sinh tồn trong tâm trí con: Nhiều phụ huynh mất kiên nhẫn khi con liên tục lặp lại một hành vi kỳ quặc như đếm bước, kiểm tra ổ điện, sắp xếp đồ vật. Nên Đừng mắng con là “làm trò”, “diễn”, “vẽ chuyện” vì Đằng sau những hành vi ấy là nỗi sợ hãi thực sự, thường đi kèm cảm giác tội lỗi hoặc tưởng tượng tiêu cực và Nếu không được trị liệu đúng, trẻ sẽ mất kết nối với thực tế, giảm khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi.

➜ Sai lầm lớn nhất là chỉ dùng thuốc – bỏ qua trị liệu tâm lý: Một số bác sĩ kê đơn thuốc kháng lo âu – trầm cảm để làm dịu triệu chứng OCD. Nhưng nếu không đi kèm trị liệu tâm lý nhận thức – hành vi (CBT) thì: Trẻ chỉ được làm dịu tạm thời nhưng nỗi ám ảnh gốc vẫn còn nguyên – dễ tái phát, hoặc chuyển hóa thành dạng khác.Vì vậy “Không ai trị OCD bằng thuốc đơn thuần. Điều con cần là học cách đối thoại và chiến thắng chính nỗi sợ sai lệch trong đầu mình.”

➜ Phụ huynh là ‘người tiếp tay vô thức’ cho sự lớn mạnh của OCD nếu không hiểu: Phụ huynh thường vô tình “giúp con làm nghi thức” vì thương hoặc để yên chuyện nên Hành động đó sẽ củng cố vòng lặp OCD, khiến trẻ tin rằng nếu không làm đúng nghi thức, chuyện xấu sẽ xảy ra từ đó trẻ nghiện kiểm soát mọi thứ quanh mình để giảm sợ hãi. Vì vậy chuyên gia luôn yêu cầu phụ huynh học kỹ thuật “dừng hỗ trợ nghi thức” đúng cách.

➜ Nếu để kéo dài, OCD không chỉ ảnh hưởng học tập – mà còn tạo nền tảng cho lo âu, trầm cảm tuổi vị thành niên: Nhiều cha mẹ cho rằng “lớn lên con sẽ tự bớt”, hoặc “cứ học tốt là được”. Cảnh báo cực kỳ nghiêm trọng: Không trị liệu sớm từ đó trẻ có nguy cơ trượt sang trầm cảm, tự làm hại bản thân, hoặc hoang tưởng nặng. Đặc biệt ở tuổi dậy thì, mức độ OCD tăng vọt nếu không được can thiệp sớm.

P/s: Tôi từng gặp những em 15 tuổi viết nhật ký nói rằng: Nếu hôm nay không lau phòng 5 lần thì ba mẹ sẽ gặp tai nạn xe – và sống trong nỗi dằn vặt triền miên.”

➜ Trị liệu tâm lý không thể nhanh – và càng không theo ý cha mẹ – mà phải theo nhịp chữa lành của chính đứa trẻ: Cha mẹ hay nôn nóng: “Sao sau 1 tháng con vẫn rửa tay?” hoặc “Tôi đưa đi mấy buổi rồi mà con vẫn còn lặp hành vi!”. Cảnh báo của chuyên gia rằng OCD là một rối loạn nội tâm phức tạp, thường cần ít nhất 3–6 tháng trị liệu liên tục và đúng cách. Không thể “mài hành vi” mà hết bệnh. Trị liệu đúng là giúp con từng bước gỡ, từng bước nhận thức, từng bước thay đổi. Đương nhiên OCD không đến trong một ngày – và cũng không thể rời đi trong một tuần. Hành trình này cần sự đồng hành tỉnh táo và kiên nhẫn từ cha mẹ.”

P3. Cụ thể hơn về quan điểm chuyên gia khác gì trong chẩn đoán và trị liệu cho con trẻ bị ám ảnh

Quan điểm của chuyên gia Phạm Hiền trong chẩn đoán và trị liệu cho trẻ bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) khác biệt rõ ràng so với cách tiếp cận truyền thống ở một số nơi hiện nay. Những khác biệt này nằm ở tư duy chẩn đoán – cách nhìn trẻ – mô hình trị liệu – vai trò của cha mẹ. Dưới đây là những điểm đáng chú ý trong quan điểm của chuyên gia:

1. Không chẩn đoán chỉ dựa trên hành vi – mà dựa vào hệ thống phân tích tâm lý nội tâm

➜ Khác biệt truyền thống:Một số nơi chỉ ghi nhận các hành vi: rửa tay, kiểm tra, sắp xếp, né tránh, v.v. Sau đó gán nhãn: OCD và kê đơn thuốc.

➜ Quan điểm của chuyên gia tâm lý Phạm Hiền: Không dừng ở hành vi, mà đi sâu phân tích mà phải đi vào Nguồn gốc nỗi sợ (bắt đầu từ đâu?) và Cơ chế tâm lý gây ra sự cưỡng chế (niềm tin sai lệch nào?) cùng với Biểu hiện ám ảnh tiềm ẩn chưa lộ ra (vòng lặp ngầm).

P/s: Ví dụ: Một bé không cho ai chạm vào bút là do sợ nếu bút bị lệch → bài sẽ sai → bị phạt → người thân gặp chuyện xấu → Hành vi rất nhỏ, nhưng bên trong là cả một chuỗi logic méo mó của ám ảnh – điều mà nhiều nơi bỏ sót.

2. Không ‘test nhanh’ – mà đánh giá toàn diện qua 3 lớp phân tích sàng lọc tâm lý

➜ Lớp nhận thức ám ảnh (nỗi sợ, kỳ vọng tiêu cực, ám thị bên trong)

➜ Lớp cưỡng chế hành vi (lặp lại, nghi thức, né tránh)

➜ Lớp tâm lý phòng vệ (cơ chế che giấu, kìm nén, phản ứng lặp lại khi bị ngăn cản)

P/s: Từ đó Không chỉ xác định trẻ có mắc OCD không, mà còn xác định mức độ, dạng rối loạn, chu kỳ tái phát, nguy cơ đi kèm như trầm cảm – rối loạn lo âu – ám ảnh xã hội.

3. Trị liệu bằng cách “thay đổi cấu trúc niềm tin sai lệch trong tâm trí trẻ” – chứ không chỉ ngắt hành vi lặp

➜ Trị liệu truyền thống (ở nhiều nơi): Áp dụng trị liệu hành vi nhận thức CBT 1 chiều. “Nếu con sợ bẩn → dạy con tiếp xúc với bẩn dần dần.”

➜ Chuyên gia Phạm Hiền: Không tiếp cận kiểu “đè nghi thức xuống” mà gỡ từng bước những “niềm tin lệch lạc” trong não bộ đang nuôi dưỡng vòng lặp OCD. Ví dụ: Con sợ bẩn không phải vì bẩn, mà vì tin rằng nếu không sạch dẫn đến người thân chết nên Phải gỡ nỗi tin lệch trước thì hành vi mới giảm được thật sự.

4. Cha mẹ phải được trị liệu – trước khi trị liệu con

➜ Chuyên gia thẳng thắn cho rằng “OCD là rối loạn không của riêng trẻ – mà là sự hợp tác vô thức giữa nỗi sợ trong con và cách ứng xử sai trong cha mẹ.” Rất nhiều ca được đưa về ẩn dưới lỗi của cha mẹ: Mẹ luôn dọa nạt, kiểm tra, cầu toàn, ám thị vô thức. Bố yêu cầu tuyệt đối – vô tình gieo nỗi sợ thất bại và khi cha mẹ thay đổi con chữa được.

➜ Chuyên gia không bao giờ trị liệu cho trẻ mà không dạy phụ huynh cách phản ứng không nuôi nghi thức và Ngăn chặn việc vô thức “tiếp tay” cho OCD tái phát.

5. Kết hợp đồng thời 3 hình thức trị liệu cá nhân hóa:

➜ Trị liệu tâm lý chuyên sâu cho trẻ: Gỡ vòng ám ảnh – chỉnh nhận thức – xây cơ chế tự kiểm soát.

➜ Trị liệu gia đình: Cha mẹ học cách tương tác đúng – quản trị cảm xúc khi con tái phát – hỗ trợ đúng nhịp.

➜ Trị liệu hành vi bằng ứng dụng, trải nghiệm thực tế: Dẫn trẻ vượt qua ám ảnh một cách vui vẻ – nhẹ nhàng – chứ không cưỡng chế.

6. Tổng hợp quan điểm khác biệt

➜ Chẩn đoán: THÔNG THƯỜNG Dựa vào hành vi lặp lại CHUYÊN GIA Phân tích 3 lớp tâm lý – hành vi – nội tâm

➜ Trị liệu: THÔNG THƯỜNG CBT + thuốc CHUYÊN GIA Gỡ niềm tin lệch + CBT + vai trò cha mẹ

➜ Thời gian: THÔNG THƯỜNG 1 chiều – theo giai đoạn CHUYÊN GIA Cá nhân hóa – theo sự tiến triển của trẻ

➜ Vai trò cha mẹ: THÔNG THƯỜNG Thụ động, đứng ngoài CHUYÊN GIA Tích cực, trị liệu song hành

➜ Cảnh báo: THÔNG THƯỜNG Ít cảnh báo nguy cơ tái phát CHUYÊN GIA Cảnh báo rõ, sâu sắc, từ đầu đến cuối

➜ Phương pháp: THÔNG THƯỜNG Gò khuôn, khuôn mẫu CHUYÊN GIA Cá thể hóa theo từng dạng OCD

P4. Kết quả con trẻ đạt được và thay đổi của cha mẹ như thế nào sau khi chẩn đoán và trị liệu từ chuyên gia

Kết quả mà con trẻ và cha mẹ đạt được sau quá trình chẩn đoán và trị liệu từ chuyên gia Phạm Hiền, đặc biệt trong các ca trẻ bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hoặc những rối loạn tâm lý tương tự, được ghi nhận là rất khác biệt, sâu sắc và bền vững. Dưới đây là những thay đổi nổi bật ở cả trẻ và cha mẹ, được tổng hợp từ phản hồi thực tế của các phụ huynh đã đồng hành cùng chuyên gia:

1. Với con trẻ – từ khủng hoảng sang phục hồi toàn diện

Thoát khỏi vòng lặp ám ảnh – cưỡng chế

➜ Trước trị liệu: Trẻ thường lặp lại hành vi như: rửa tay hàng chục lần, kiểm tra ổ khóa, cầu toàn thái quá, sợ sai lỗi nhỏ, né tránh đi học, nói lặp, kiểm tra người thân còn sống…

➜ Sau trị liệu: Trẻ giảm dần – rồi thoát khỏi các nghi thức. Có thể kiểm soát suy nghĩ và hành vi cưỡng chế thay vì bị nó điều khiển. Dám đối mặt với “nỗi sợ” thay vì né tránh hay chạy trốn.

Tự tin và tự chủ cảm xúc rõ rệt

➜ Biết cách kiểm soát lo âu – suy nghĩ tiêu cực – kỳ vọng méo mó.

➜ Dám bày tỏ nhu cầu, mong muốn, cảm xúc mà không rơi vào vòng rối loạn.

Cải thiện học tập, ngủ, giao tiếp, mối quan hệ

➜ Trẻ học hành tập trung hơn, không còn lo âu lấn át.

➜ Giấc ngủ đều, không còn các cơn hoảng loạn ban đêm.

➜ Quan hệ với cha mẹ, bạn bè không căng thẳng, tránh né như trước.

P/s: Một phụ huynh chia sẻ ” Ba năm rồi con mới được ngủ một mạch đến sáng và bố mẹ không phải thức cùng sự la hét đến cháy họng của con trong đêm”

2. Với cha mẹ – từ loạn nhịp sang đồng hành đúng cách

Thay đổi từ nhận thức sai thành hiểu biết đúng

➜ Trước: Cho rằng con chỉ “khó tính”, “quá cẩn thận”, hoặc nghĩ con bịa chuyện, ngang bướng.

➜ Sau: Hiểu rằng con là nạn nhân của một cơ chế tâm lý lệch lạc – và cần đồng hành đúng cách, không trách mắng.

Loại bỏ cách cư xử vô thức nuôi bệnh cho con

➜ Dừng việc vô tình tạo áp lực cầu toàn, dọa nạt, giám sát quá mức.

➜ Không còn ép con “phải bỏ ngay hành vi” mà biết cách can thiệp đúng thời điểm, đúng ngôn từ.

Học kỹ năng cha mẹ trị liệu

➜ Biết cách giúp con vượt vòng lặp tâm lý qua lời nói, cách phản ứng.

➜ Cân bằng cảm xúc cha mẹ, tránh đổ lỗi cho nhau hoặc gục ngã tinh thần.

P/s: Một phụ huynh chia sẻ “Tôi không ngờ người cần trị liệu trước lại là tôi. Nếu tôi không thay đổi, con tôi sẽ mãi bị nhấn chìm trong nỗi sợ mà chính tôi là người châm ngòi.”

3. Sự ổn định lâu dài và ngăn tái phát

➜ Các ca đã trị liệu đúng theo lộ trình 3–6 tháng thường ổn định đến 80–95% và không tái phát trong ít nhất 1–2 năm nếu cha mẹ duy trì đúng phương pháp.

➜ Trẻ phát triển bình thường, tự tin bước vào môi trường học đường – thi cử – xã hội mà không cần dùng thuốc kéo dài.

P/s: Một lời cảm ơn từ mẹ của bé 10 tuổi từng OCD cấp độ nặng: “Tôi không còn phải đưa con đi cấp cứu giữa đêm vì cháu hoảng loạn. Sau 5 tháng, cháu như một người khác – nhẹ nhõm, vui vẻ, không còn nói những câu như ‘mẹ ơi con sợ chết’ mỗi ngày nữa.”